Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Modeleukładówcentro-peryferyjnychnapoziomiemiędzynarodowym
33
cychrolęobszarówrdzeniowychwpewnychokresach,niemusiała
temutowarzyszyćpotęgaterytorialnaanimilitarna.Klasyczny
modelimperiumpolityczno-wojskowegonieznikłjednakpodziś
dzień,ajegodoniedawnaistniejącym,znakomitymprzykładembył
ZwiązekRadziecki.Wtymmiejscuskupięsięjednakgłówniena
modelachglobalnychhierarchiiodnoszącychsiędostrukturdziała-
nianowożytnegokapitalizmu.Zwrócęprzytymuwagęnakilkaza-
ledwiewątkówtejtradycjimyśleniaoorganizacjiświata,którewy-
dająsięszczególnieinteresującezperspektywymoichrozważań2.
Chodzitugłównieoznanynurtrefleksjiibadańszkoły„teoriiza-
leżności”(teoriadeladependencia).Rozwijałasięonaszczególnie
intensywnieodpoczątkulat60.XXwieku,choćzapoczątkowaliją
jużwkońculat40.RaulPrebischiCelsoFurtado.Wartopodkreś-
lić,żeteoriezależnościewoluowaływznacznymstopniuwopozy-
cjidodominującejjużwówczasteoriimodernizacji,abstrahującej
wdużejmierzeodproblemuzależnościczy,szerzej,hierarchiiwła-
dzy.Stanowiłyonetakżeprzykładkrytykiteoriimodernizacjiza
tendencjędouniwersalizacjiścieżekrozwojugospodarczegoobser-
wowanychiopisywanychwpaństwachświatowegordzenia.Cocie-
kawe,choćImmanuelWallersteinjużw1973rokuwieszczyłrych-
łyzmierzchteoriimodernizacji,okazałasiętozapowiedźzdecydo-
wanieprzedwczesna.Taiinneuniwersalistyczneteoriezmianyspo-
łecznejrozwijałysiędalejdynamicznie,anowegoimpetunabra-
ływokresieupadkusystemukomunistycznego.Choćsamrozpad
ZwiązkuRadzieckiegoniezostałprzeznieprzewidziany,okazałsię
silnymbodźcemdlaożywieniaporazkolejnyrozważańouniwer-
salnościprawrozwojuspołecznegoiswoistejnieuchronnościpro-
cesówhistorycznych.
Najsłynniejsząinajbardziejwpływowązklasycznychteoriiza-
leżnościcentrum–peryferiewskaliponadnarodowejwydajesię
teoria„systemuświatowego”ImmanuelaWallersteina(1974),który
podzieliłświatwspółczesnynaczterypodstawowestrefy:centrum,
półperyferie,peryferieiobszaryzewnętrzne,niewłączonedosys-
temuświatowego.Wallersteinpodkreślałekonomicznądomina-
cjęcentrumnadperyferiamiorazsłabość,niestabilnośćizależność
2Szerszeiużyteczneomówienieteoriizależnościwpolskiejliteraturzezawiera
m.in.pracaKazimierzaKrzysztofkaiMarkaS.Szczepańskiego(2005).
