Podręczna gramatyka języka polskiego

Alicja Nagórko

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-01-16092-0

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2010

Liczba stron:

333

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Nagórko, Alicja. Podręczna gramatyka języka polskiego. Red. . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, 333 s. ISBN 978-83-01-16092-0

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Nagórko, A.

T1 Podręczna gramatyka języka polskiego

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2010

SN 978-83-01-16092-0

Bibliografia BibTex:

@Book{ 43311, author = "Nagórko, Alicja", editor = "", title = "Podręczna gramatyka języka polskiego", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2010", address = "Warszawa", isbn = "978-83-01-16092-0" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Nagórko, Alicja

ED -

TI - Podręczna gramatyka języka polskiego

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2010

SN - 978-83-01-16092-0

ER -

Netografia (standard APA):

Nagórko, Alicja. Podręczna gramatyka języka polskiego [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010 [dostęp: 17 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/podreczna-gramatyka-jezyka-polskiego-alicja-nagorko-43311.

filologia polska, gramatyka

Nowy podręcznik do gramatyki języka polskiego przeznaczony dla studentów polonistyki, slawistyki i innych kierunków humanistycznych. Autorka, wykorzystując najnowszy stan badań, omawia zagadnienia dotyczące budowy i funkcjonowania języka. Porządku...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-01-16092-0

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2010

Liczba stron:

333

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Przedmowa15
1. Wstęp 17
1.1. Czym jest gramatyka?17
1.2. Polszczyzna na tle innych języków24
1.3. Ewolucja systemu gramatycznego29
1.3.1. Fleksja rzeczownika31
1.3.2. Liczebniki32
1.3.3. Zaimki33
1.3.4. Fleksja czasownika34
1.3.5. Innowacje składniowe35
1.3.6. Językowe skutki globalizacji36
2. Fonetyka 40
2.1. Mówienie - fonetyka artykulacyjna40
2.2. Dźwięki mowy - fonetyka akustyczna42
2.3. Słyszenie - fonetyka audytywna45
2.4. Alfabet fonetyczny48
2.5. Inwentarz polskich głosek49
2.5.1. Samogłoski49
2.5.1.1. Samogłoski ustne49
2.5.1.2. Samogłoski nosowe51
2.5.1.3. Dyftongi53
2.5.2. Spółgłoski54
2.5.2.1. Spółgłoski zwarto-wybuchowe (okluzywne)55
2.5.2.2. Spółgłoski półotwarte (sonorne, sonanty)57
2.5.2.2.1. Spółgłoski nosowe57
2.5.2.2.2. Spółgłoski drżące (wibranty, trele)58
2.5.2.3. Spółgłoski szczelinowe (frykaty, spiranty)59
2.5.2.2.3. Spółgłoski boczne (lateralne)59
2.5.2.4. Spółgłoski zwarto-szczelinowe (afrykaty)61
2.6. Wpływ pisma na wymowę62
3. Fonologia 64
3.1. Fonologia a fonetyka64
3.2. Podstawowa jednostka fonologii: fonem66
3.3. Ile fonemów liczy polszczyzna?68
3.4. Upodobnienia i inne procesy fonologiczne71
3.4.1. Upodobnienia pod względem dźwięczności73
3.4.2. Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji74
3.4.3. Upodobnienia pod względem sposobu artykulacji75
3.4.3.1. Odpodobnienie (dysymilacja)75
3.4.3.2. Uproszczenie (elizja)76
3.4.3.3. Przestawka (metateza)76
3.4.3.4. Wstawienie (epenteza)76
3.5. Fonologia suprasegmentalna77
3.5.1. Sylaba77
3.5.1.1. Model liniowy77
3.5.1.2. Model nieliniowy78
3.5.2. Wyraz fonologiczny80
3.5.2.1. Akcent80
3.5.3. Fraza fonologiczna83
3.5.2.2. Rytm83
3.5.4. Intonacja zdaniowa. Akcent rematyczny (fokus)84
4. Morfematyka (analiza morfemowa) 86
4.1. Mniejsze od wyrazu: morfemy86
4.2. Warianty morfemów: allomorfy89
4.3. Rodzaje morfemów91
4.4. Łączliwość morfemów: morfotaktyka94
5. Morfologia jako gramatyka wyrazu 97
5.1. Granice wyrazu97
5.1.1. Słowo a wyraz97
5.1.2. Cztery piętra abstrakcji w rozumieniu wyrazu98
5.1.2.1. Wyraz pisany (graficzny) lub mówiony (fonetyczny)98
5.1.2.2. Wyraz tekstowy - najmniejsza forma swobodna99
5.1.2.3. Wyraz gramatyczny (słowoforma). Formy syntetyczne i analityczne100
5.1.2.4. Wyraz słownikowy (leksem)103
5.2. Części mowy107
5.2.1. Na początku była greka107
5.2.2. Współczesne kryteria podziału108
5.2.2.1. Klasy znaczeniowe108
5.2.2.2. Klasy gramatyczne110
5.2.2.2.1. Klasy gramatyczne charakteryzowane na podstawie składni111
5.2.2.2.2. Klasy gramatyczne charakteryzowane na podstawie fleksji114
5.2.3. Zdroworozsądkowy katalog części mowy w polszczyźnie116
5.2.3.1. Rzeczowniki116
5.2.3.2. Przymiotniki118
5.2.3.3. Przysłówki119
5.2.3.4. Liczebniki121
5.2.3.5. Zaimki122
5.2.3.6. Czasowniki124
5.2.3.7. Przyimki125
5.2.3.8. Spójniki127
5.2.3.9. Partykuły128
5.2.3.10. Wykrzykniki129
6. Kategorie morfologiczne131
6.1. Problemy definicyjne. Typologia kategorii131
6.2. Kategorie werbalne (czasownikowe)133
6.2.1. Osoba gramatyczna133
6.2.2. Czas gramatyczny136
6.2.3. Aspekt gramatyczny, aspekt leksykalny, aspektualność141
6.2.4. Taksis, czyli porządek chronologiczny147
6.2.5. Tryb a modalność148
6.2.6. Strona i profilowanie treści (diateza)152
6.2.7. Negacja - czy kategoria morfologiczna?155
6.2.8. Liczba i rodzaj - lustrzane kategorie czasownika156
6.2.9. (Nie)określoność156
6.3. Kategorie nominalne (imienne)157
6.3.1. Rodzaj157
6.3.2. Deprecjatywność - honoryfikatywność163
6.3.3. Przypadek165
6.3.4. Apel170
6.3.5. Liczba171
6.3.6. Stopień174
7. Słowotwórstwo 177
7.1. Ikoniczność formy językowej177
7.2. Motywacja słowotwórcza179
7.2.1. Zakres motywacji179
7.2.2. Rodzaje motywacji185
7.3. Kategoryzacja192
7.4. Typy słowotwórstwa194
7.4.1. Definicja formy słowotwórczej i formantu194
7.4.2. Działania na morfemach195
7.4.2.1. Derywacja dodatnia195
7.4.2.2. Derywacja ujemna197
7.4.2.3. Derywacja wymienna199
7.4.3. Działania na wyrazach201
7.4.3.1. Złożenia i złożeniowce201
7.4.3.2. Kontaminacje205
7.4.3.3. Skróty i skrótowce (akronimy)207
7.4.4. Działania na fonemach208
7.5. Kategorie słowotwórcze209
7.5.1. Kategorie słowotwórcze rzeczowników210
7.5.1.1. Kategorie słowotwórcze w języku potocznym210
7.5.1.2. Kategorie słowotwórcze w odmianach specjalnych polszczyzny211
7.5.2. Kategorie słowotwórcze przymiotników213
7.5.2.1. Przymiotniki odprzymiotnikowe214
7.5.2.2. Przymiotniki odrzeczownikowe214
7.5.3. Kategorie słowotwórcze czasowników215
7.5.2.3. Przymiotniki odczasownikowe215
7.6. Gniazda, czyli słowotwórcze kategorie radialne216
8. Fleksja, czyli odmiana219
8.1. Czasowniki219
8.1.1. Bezokolicznik219
8.1.2. Pozostałe formy nieokreślone220
8.1.2.1. Gerundium220
8.1.2.2. Formy nieokreślone o odmianie przymiotnikowej221
8.1.2.3. Nieodmienne formy nieokreślone222
8.1.3. Wzorce odmiany: dwu- czy trójpodział?223
8.1.4. Koniugacja polska w ujęciu Jana Tokarskiego224
8.1.5. Koniugacja polska w ujęciu Romana Laskowskiego226
8.1.6. Końcówki osobowe - fleksja a aglutynacja228
8.1.7. Co jest spornego w tematach fleksyjnych?229
8.2. Rzeczowniki230
8.2.1. Rzeczowniki nieodmienne czy synkretyczne?230
8.2.2. Paradygmat czy algorytm?232
8.2.3. Typy odmiany234
8.2.3.1. Rzeczowniki żeńskie235
8.2.3.2. Rzeczowniki męskie236
8.2.3.3. Rzeczowniki nijakie237
8.2.4. Końcówki współfunkcyjne i ich użycie238
8.2.4.1. Kryterium fonologiczne239
8.2.4.2. Kryterium morfologiczne239
8.2.4.3. Kryterium semantyczne240
8.2.4.4. Kryterium genetyczne240
8.3. Przymiotniki241
8.3.1. Charakterystyka ogólna241
8.2.4.5. Kryterium pragmatyczne241
8.3.2. Wzory odmiany242
8.4. Liczebniki244
8.4.1. Charakterystyka ogólna244
8.4.2. Odmiana liczebników głównych245
8.4.3. Odmiana liczebników zbiorowych248
8.5. Zaimki250
8.5.1. Problemy klasyfikacyjne250
8.5.2. Zaimki partnerskie251
8.5.3. Zaimki anaforyczne i zwrotne252
8.5.4. Zaimki nieokreślone i przeczące254
8.5.5. Zaimki wskazujące256
8.5.6. Zaimki dzierżawcze257
8.5.7. Zaimki pytajno-względne258
9. Składnia 259
9.1. Tekst a funkcja komunikatywna języka259
9.2. Wypowiedzenie - powiadomienie261
9.2.1. Zawiadomienie261
9.2.2. Zdanie261
9.2.3. Równoważnik zdania263
9.2.4. Frazemy - pogranicze składni i frazeologii265
9.3. Zdanie a fraza266
9.3.1. Pojęcie frazy i składnika267
9.3.2. Frazy współrzędne i niewspółrzędne267
9.3.3. Struktury endo- i egzocentryczne270
9.4. Typy związków w zdaniu271
9.5. Konotacja i walencja (wartościowość)274
9.6. Akomodacja w składni278
9.7. Budowa zdania - kategorie funkcjonalne282
9.7.1. Podmiot282
9.7.1.1. Podmiot mianownikowy283
9.7.1.2. Podmioty niemianownikowe285
9.7.1.3. Grupa zdaniowa jako podmiot gramatyczny287
9.7.1.4. Inne podmioty nietypowe288
9.7.1.5. Blokada podmiotu288
9.7.2. Orzeczenie289
9.7.1.6. Zdania bezpodmiotowe289
9.7.2.1. Orzeczenie proste289
9.7.2.2. Bezokolicznik w pozycji orzeczenia290
9.7.2.3. Orzeczenia złożone291
9.7.2.4. Orzeczenia peryfrastyczne291
9.7.2.5. Orzeczenie sekundarne292
9.7.2.6. Zdanie podrzędne jako orzecznik292
9.7.3. Dopełnienie jako człon konotowany zdania293
9.7.3.1. Dopełnienie w bierniku294
9.7.3.2. Dopełnienie w dopełniaczu295
9.7.3.3. Pozostałe przypadki zależne296
9.7.3.4. Dopełnienie w bezokoliczniku297
9.7.3.5. Zdania dopełnieniowe297
9.7.4. Przydawka jako niekonotowany, ale akomodowany podrzędnik grupy rzeczownikowej298
9.7.4.1. Zgoda paradygmatyczna298
9.7.4.1.1. Podrzędnik przymiotnikowy298
9.7.4.2. Zgoda selektywna299
9.7.4.1.2. Podrzędnik rzeczownikowy299
9.7.4.2.1. Zgoda selektywna z akomodowanym mianownikiem299
9.7.4.2.2. Zgoda selektywna z akomodowanym dopełniaczem300
9.7.4.2.3. Zgoda selektywna z innym przypadkiem zależnym300
9.7.5. Okolicznik jako niekonotowany i nieakomodowany podrzędnik grupy czasownikowej301
9.7.4.3. Przydawki nieakomodowane301
9.7.4.4. Apozycja301
9.7.5.1. Okoliczniki modyfikacyjne302
9.7.5.2. Okoliczniki sytuacyjne303
9.7.5.3. Okoliczniki przyczynowo-skutkowe304
9.8. Schematy zdaniowe - kategorie formalne306
9.7.5.4. Okoliczniki modalne306
9.9. Problematyka zdania złożonego309
9.9.1. Zdania współrzędne310
9.9.2. Zdania niewspółrzędne312
9.9.2.1. Zdania dopełniające (intensjonalne)312
9.9.2.2. Zdania czasowe313
9.9.2.3. Zdania przyczynowo-skutkowe314
9.9.2.4. Zdania porównawcze315
9.9.2.5. Zdania względne316
9.10. Modalność zdaniowa317
9.11. Komunikatywna struktura zdania i dyskursu319
Lista skrótów i symboli322
Alfabet IPA323
Literatura325
Indeks331

1.Wstęp

1.1.Czymjestgramatyka?

WkongenialnymprzekładzieGrenadyMichaiłaSwietłowadokonanymprzez

JulianaTuwimaczytamy:

Pędziliśmywznoju

Bypoznaćdokładnie

Gramatykęboju

Isłowaarmatnie.

Gramatykabojutoniezwykłepołączenie.Najczęściejmówimyprzecieżogra-

matycejęzyka-ojczystegolubobcego-inaogółmamynamyślipodręcznik,zktó-

regosięjejuczymy:gramatykępolską,angielską,niemiecką,włoskąitp.Gramatyka

tworzyjęzyk,decydujeojegotożsamościwstopniudużowiększymniżsłownictwo,

któregromadząsłowniki-drugiużytecznytyppomocydydaktycznychwnauceję-

zyka.Możemywszakzupełnienierozumiećznaczeniajakiegośwyrazu,amimoto

jesteśmywstanienapodstawiejegoformyorzec,czynależyondojęzykapolskiego

lubjakiegośinnego.Przypuszczalniewieluczytelnikówniewie,coznacząnotowane

wMSJPlaszować,osetnik,redlica,amimotopoprawniezalicząjeonidosłownic-

twapolskiego.Zapożyczeniatakżeadaptujesięwtensposób,żezaczynająbyćone

wymawiane,pisane,anastępnieodmienianezgodniezgramatykąjęzykabiorcy,por.

klikać/kliknąćodang.toclick,glazuraodniem.Glasur,dyliżansodfranc.diligence

-przykładymożnabymnożyć.Zatembezgramatykiniemajęzyka.Nicdziwnego,

żeużytkownicyjęzyków,któredopierowybijająsięnaniepodległość,tj.przestają

byćuważanezadialekty,wielkąwagęprzywiązujądowłasnychgramatyk.Narynku

księgarskimwPolscesąjużdostępnegramatykikaszubskie1.Niemajednakjakdotąd

gramatykimazowieckiej,śląskiejalbomałopolskiej,bopozanaturalnymiużytkowni-

kamitychdialektówniemaraczejchętnychdoichuczeniasię.Brakczynnejznajo-

mościtychgwarniejestprzeszkodąwichrozumieniu.

Jakjużwynikaztychuwag,termingramatykajestodnoszonydodwurodzajów

zjawisk,jestwięcwieloznaczny.Możemyprzeztorozumiećpopierwsze-pewne

1Por.np.E.Breza,J.Treder,1981,Gramatykakaszubska.Zaryspopularny,Wyd.UG,Gdańsk.

Brak wyników

Podręczna gramatyka języka polskiego

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra