Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
Wstęp
barokXVIIIwieku.DwajęzykiskodyfikowanewXIXstuleciuniemająwłasnego
państwa.Sątogórno-idolnołużycki.Kaszubskiuchodzizanmałyjęzykliteracki”
-odrębny,zwłasnąhistoriąiswoimpiśmiennictwem,choćnajbliższypolszczyźnie.
Drogaoddialektu(dialektów)dojęzykastandardowegojestdługa.Stadiumpo-
średnimjestzawszejęzykpisany.Piśmiennictwojestwarunkiemwytworzeniasię
ponadregionalnejnormyobowiązującejwszystkichposługującychsiędanąodmia-
ną.Językstandardowybyłdoniedawnanazywanyliterackim,comożebyćmylące.
Niechodzituwszakojęzykliteraturypięknej.Taostatnianiejestbowiempodda-
wanauprawienormatywnej.Natomiastprzyznaćtrzeba,żeodmianastandardowa
językajestwpewnymstopniusztuczna.Czasemnawetrozziewmiędzynormą
apraktykąjesttakznaczny,żewypadamówićowspółistnieniudwukodów.Taka
sytuacjapanujenp.wCzechach,ponieważzapodstawęodrodzonegojęzykanowo-
czeskiegoprzyjętotamczeszczyznęszesnastowieczną,jakiejwżywejmowieCzesi
jużnieużywali.Polskanormajęzykowastarasięcoprawdanadążaćzazmianami
(językrozwijałsięnieprzerwanienawetpodzaborami),jednakwstopniuzadowa-
lającymprzestrzegajejdziśconajwyżejpołowaPolaków.Itakoznaczatoduży
postęp-napoczątkuXXwiekubyłtozaledwie1%narodu,jeślijakonaturalnych
użytkownikówstandardowejodmianyjęzykabraćpoduwagęsamąinteligencję
(por.Bajerowa1993:30).
Przedprzystąpieniemdosystematycznegoopisupolszczyznywartochybaprzed-
stawićjejzwięzłącharakterystykętypologiczną-jakwypadajęzykpolskinatle
innychjęzyków.Typologiajęzykoznawczaskupiasięnapodobieństwachiróżnicach
wbudowiejęzykówniezależnieodwzajemnychzwiązkówwynikającychzpokre-
wieństwagenetycznegoi/lubsąsiedztwageograficznego.Teostatniesąprzedmiotem
opisuinnychnauk:językoznawstwahistorycznoporównawczegolubgeografiilin-
gwistycznej(geolingwistyki).
PoczątkiinteresującegonastujęzykoznawstwatypologicznegosięgająXIXwie-
ku.Porazpierwszyrozróżnieniejęzykówanalitycznych(zwanychpóźniejizolują-
cymi)isyntetycznychwprowadziłAugustSchlegel(1818).Wtychpierwszychza-
leżnościgramatycznewobrębiezdaniasąwyrażanezapomocąodrębnychwyrazów,
np.przyimków.Wjęzykachsyntetycznychnatomiastnazależnościtewskazująnie-
samodzielnemorfemygramatyczne,takiejakkońcówkifleksyjne.Językisyntetyczne
podzieliłnastępnieSchlegelnaaglutynacyjne,oluźnejbudowie,wktórychmorfemy
leksykalneigramatycznedadząsięłatworozdzielić,przyczymteostatniesąwy-
specjalizowanecodofunkcji(turecki,węgierski),orazjęzykifleksyjne,ześcisłym
zespoleniemmorfemówleksykalnychigramatycznych(sanskryt,łacina).Wilhelm
vonHumboldt(1836)wprowadziłponadtotyppolisyntetyczny,wktórymjeden
wyrazskupiawielerdzeniiprzypominaswojąbudowącałezdanie(językiirokeskie
różnychszczepówindiańskichwAmerycePółnocnej).Typologietemiałypoczątko-
wocharakterwartościujący.Towarzyszyłoimprzeświadczenie,żejęzykifleksyjneze
swoimbogactwemformsąprzejawemdoskonaleniasięjęzyka,podczasgdyjęzyki
analityczne(izolujące)znajdująsięnaniższymszczeblurozwoju.
