Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
Wstęp
najmniejszymnakładzieśrodków.Skutkitakmotywowanejewolucjimożnanajpeł-
niejdostrzec,jeślisięobserwujejęzykwdługimprzedzialeczasowym,toteżzaintere-
sowanychtymtematemnależyodesłaćdogramatykhistorycznych.Znichdowiemy
sięnaprzykład,żewstaropolszczyźnieistniałyczteryczasyprzeszłe(!),specjalna
liczbapodwójna(obokpojedynczejimnogiej),adzisiejszeimiesłowyprzysłówko-
wemiałyodmianę.Podobnieskomplikowanafleksjatowarzyszyłaliczebnikom.Nie
musimyjednaksięgaćażtakgłębokowprzeszłość,bymócsięprzekonać,żejęzyk
podlegaewolucji,dokonujesięonabowiemciągle.Wjęzykumającymzasobądłu-
gątradycjękodyfikacyjnątenżywiołowyprocespodlegaocenienormatywnej.Do
gramatyktrafiajątylkoteinnowacje,którezostałyzaaprobowaneprzeznormępo-
prawnościową.Jaksięmożnaprzekonać,racjonalnekryteriaocenywalczątuolepsze
ztradycjąizeswoiścierozumianymkryteriumsmaku(nowośćbudzinierzadkoopory
naturyestetycznej,np.ujednoliconyakcentnaprzedostatniejsylabiebrzmidlawraż-
liwegouchanbrzydko”).
Systemgramatycznyuchodzizabardziejstabilnyniżsłownictwo,aleiwsys-
temiezachodzązmiany.Przełomstuleciitysiąclecinastroiłwielujęzykoznawców
milenaryjnie.PróbowanoocenićstanjęzykawkońcuXXipoczątkuXXIwieku13.
Jednakstawianieprognoznapodstawieuchwytnychtendencjijestzawszeobarczone
ryzykiem.Zaprzykładmożeposłużyćopinianatematkońcówki-owieM.l.mn.
rzeczownikówmęskoosobowych(Satkiewicz1971:188inast.;Satkiewicz1981:
55inast.).Napoczątkulatsiedemdziesiątychubiegłegowiekuwzrostproduktywno-
ścitejkońcówkibyłfaktem.Wopozycjidoosobowejkońcówki-i(-y)formyna-owie,
jakbiologowie,psychologowie,byłyocenianejakobardziejstaranneniżwariantybio-
lodzy,psycholodzy.NatejpodstawieHalinaSatkiewicz(1971:190)przewidywała
upowszechnieniesiękońcówki-owierównieżwtakichprestiżowychtytułach,jak
dziekani,prezydenci,prezesi,premierzy.Jednakdekadępóźniejautorkazrewidowała
swojąprognozę:nNapodstawieobserwacjitekstówwspółczesnychmożnastwierdzić,
żewwypadkuobocznikówformcorazczęściejdajesiępierwszeństwo,zwłaszcza
wjęzykupotocznym,postaciomz-i(-y),np.kuzyni,reżyserzy,dyrektorzy,autorzy.
Dlawieluużytkownikówpolszczyznysątoformyjedyne-zarejestrowaneprzez
słownikipostaciez-owieuznalibyoniza«nieprawidłowe»”(Satkiewicz1981:57).
Niewdającsięwszczegóły,postarajmysięprzedstawićtenajważniejszezmiany
wefleksjiiskładni,któreuzyskałyjużpozytywnąocenęnormatywistów.Listatanie
jest-boniemożebyć-kompletna.
13Por.publikacjewukładziechronologicznym:A.Markowski,1992,PolszczyznakońcaXXwieku,
WiedzaPowszechna,Warszawa;Polszczyznaa/iPolacyuschyłkuXXwieku.Zbiórstudiów,1994,
red.K.Handke,H.Dalewska-Greń,SlawistycznyOśrodekWydawniczy,Warszawa;Polszczyzna2000.
Orędzieostaniejęzykanaprzełomietysiącleci,red.W.Pisarek,1999,OśrodekBadańPrasoznawczychUJ,
Kraków;PolszczyznaXXwieku.Ewolucjaiperspektywyrozwoju,2001,red.S.Dubisz,S.Gajda,Elip-
sa,Warszawa;K.Ożóg,2001,PolszczyznaprzełomuXXiXXIwieku.Wybranezagadnienia,Fraza,
Rzeszów.
