Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
Wstęp
-TolerowanieekspansjiB.wmiejsceD.,któryjestwypieranynawetztra-
dycyjnychzwiązkówfrazeologicznych,por.chylićczołainowszechylićczoło.
Wświadomościmówiącychzanikadawnytzw.dopełniaczcząstkowy(łac.genetivus
partitivus)wopozycjidobiernika,sygnalizującysemantycznąróżnicęmiędzy‘czę-
ścią’a‘całością’obiektu,por.dostarczaćtowaru/dostarczaćtowar;wlaćmleka/wlać
mleko.Zmianytewpływająteżnaskładnię,dotycząbowiempostacidopełnienia
wzdaniu.Samfaktujednolicaniaformydopełnieniajestdlaużytkownikówjęzyka
korzystny,bozgodnyzzasadąekonomiiwysiłku.Niestety,przepadawtensposób
możliwośćwyrażaniapewnychróżnicznaczeniowych,bonp.wlaćmlekaznaczy
‘trochęzdostępnejilości’,zaśwlaćmleko-‘całąilość’.
1.3.2.Liczebniki
Liczebnikitoklasawewnętrzniebardzozróżnicowana:słowotwórczo,fleksyjnie
iskładniowo(por.podrozdz.8.4).Przysparzająonekłopotównietylkocudzoziem-
com.Słowotwórczo-boistniejąpodklasymorfologiczne:liczebnikizbiorowena
-oje/-oro,por.dwoje,czworo,mnożnezczłonem-kroć,por.dwakroć,ułamkowe
typupółtora.Fleksyjnie-bowymagająodmiany:przezrodzaje,por.półtorabo-
chenkachleba,alepółtorejbułki,przezliczby,por.drugi/drudzy,czwarty/czwarci,
przezprzypadki,por.Będziemysięprzyglądaćczternastutysiącomdziewięciuset-ø
dwudziestusiedmiuzawodniczkomizawodnikomdefilującympostadionieolimpij-
skimwAtenach(przykładzaHannąJadacką2008:82).(Wdodatku,jakwidać,zło-
żeniatypudwadzieściaprzybierająrówniezłożonąodmianę,którejpodlegakażdy
zczłonów:dwadzieścia-dwudziestu).Składniowo-boliczebnikgłównynarzuca
swoistewymaganiacodoformypozostałymczłonomzdania,por.Pięciusetmło-
dychekologówwzięłoudziałwmarszu(obligatoryjnyD.dlagrupyrzeczownikowej
młodychekologów,rodzajnijakil.poj.dlaorzeczeniawczasieprzeszłymwzięło
-doprawdytrudnoznaleźćlogiczneuzasadnieniedlatakiejskładni17).
Nicdziwnegozatem,żeuzusjęzykowyjestchwiejny,bosamimówiącyinstynk-
towniedążądouproszczeń.Wydawnictwapoprawnościowemilcząnatematodmiany
wl.mn.liczebnikówporządkowych.PowiemyByliśmypierwsi,drudzy,ś,ostatni.
Pozostałeformyomijamy,mówiącZajęliśmypiąte(piąci?),szóste(szóści?)miejsce.
Jakpodpowiadaformaostatni,mamytudodyspozycjiodmianęprzymiotnikową
zformamir.mos.l.mn.,alenierobimyztegoużytku.
Zobieguwyszłybądźwychodzącałepodklasyliczebników:
-Nieznanesądziśjużliczebnikizespołowetypusamotrzeć‘wetrzech’,
samopięt‘wpięciu’,używanejeszczewpolszczyźniedziewiętnastowiecznejispoty-
kanewpowieściachhistorycznych.
17Historyczniejednaktak:składniazgodyodjedendocztery,składniarząduodpięćwzwyżsąod-
biciemróżnicymiędzypojęciemmałejidużejliczbyczegoś.Istniejąjęzyki,któreopróczzwykłejliczby
mnogiejmajątzw.paukalis(łac.paucī‘nieliczne’).
