Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ewolucjasystemugramatycznego
1.3.1.Fleksjarzeczownika
29
Przejawytendencjidoekonomicznościwpolskiejfleksjiopisywaławielokrotnie
HalinaSatkiewicz(1981:47-75;2001:95-101).Wodniesieniudorzeczowników
uwagęzwracająnastępującezjawiska:
-Aprobatanormydlaformwołaczowychgłupcu,sportowcu,stoczniowcu
zamiasttradycyjnychgłupcze,sportowcze,stoczniowcze.Wtensposóbeliminuje
sięwyjątkiodregułytworzeniaformtegoprzypadka,któraprzewidujekońcówkę-u
dlamiękkotematowych(arzeczownikina-(owi)ecnależądotejgrupy14)oraz-edla
twardotematowych.Wniektórychwyrazachtegotypuformana-ujestoddawnawy-
mienianawsłownikachjakojedyna,por.podlecu,albojakooboczna,por.wygnań-
cze/wygnańcu,zarozumialcze/zarozumialcu.Innasprawatofakt,żeformywołacza
ustępująmianownikowiwodmianiepotocznejjęzyka(por.podrozdz.6.3.4).
-AprobatadlaczęścinowychformM.l.mn.ambulansy,anonsy,awansy,
kwadransy,seansyitp.Sątowyrazyzapożyczonezzakończeniem-ans,awięc
twardotematowe.Rzeczownikitwardotematoweprzybierająnormalniekońcówkę-y.
Seriazapożyczeńna-anstozatemwyjątekodreguły,jakoobcymprzysługiwała
imbowiemkońcówka-e.Normaprzewidujetuwdalszymciągupostacioboczne,
awięcobokwymienionychtakżetradycyjneambulanse,anonse,awanse,kwadranse,
seanse.Oneteżsąpreferowaneprzezludziwykształconych,przywiązanychdonormy
wysokiej.Niektórerzeczownikiztejseriizapewnerzadziejużywanewpolszczyźnie
potocznejzachowująjakojedynąkońcówkę-e,por.dyliżanse15,finanse,romanse.
Ewolucjazatemnieosiągnęłatuswojegonaturalnegokresu.
-AprobatadlaformN.lmn.zregularnąkoncówką-amizastępujących
corazrzadszeformyzkońcówką-mi.Zastandardoweuchodząjużnietylkoformy
gałęziamiobokstarszejgałęźmi,gwoździamiobokgwoźdźmi,lecztakżedłoniami
(oboktradycyjnejdłońmi16);alenadaltylko:kośćmi(poprawnyjestjedyniezwiązek
poczciwyzkościamiopotocznymzabarwieniustylowym).Wdalszymciągujednak
cudzoziemcymusząuczyćsięnapamięćtradycyjnychformkońmi,liśćmi,pieniędz-
mi,przyjaciółmi.Przyznaćtrzeba,żeakuratzzadaniapolegającegonainformowaniu
owyjątkachgramatykipraktycznewywiązująsiędobrze.
14Dziśoczywiściekońcowe-cbrzmitwardo,jednakwepoceprasłowiańskiejbyłatogłoska
miękka,współcześniezaśfunkcjonalniemiękka,tj.występującawpozycjachtypowychdlaspółgłosek
miękkich.
15Wydawnictwapoprawnościowewydajątuczasemsprzecznesądy.HannaJadacka(2008:19)
uznajewyłączniepostaćdyliżanse,natomiastAndrzejMarkowski(2001:77)dopuszczaobawarianty:
tedyliżansealbotedyliżansy.
16Wliczącym100milionówsłówNarodowymKorpusieJęzykaPolskiego(http://www.nkjp.pl/)
formadłońmipojawiasię889razy,zaśjedynewystąpieniedłoniamipochodzizutworuZygmuntaKra-
sińskiego.Korpusgromadzigłównietekstypisane.
