Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wświetleirańskiejetnogenezywidzimy,żebyłytozainteresowaniajednorodne.Je-
żeliwirańskim(aściślejwprzed-islamskim)Oriencietkwiąkorzenie–poprzez
mitologięsłowiańską–ludowości,toludowośćjakoformacjapost-orientalnabyła
romantycznąbramądoOrientu.Wyjaśnieniemtejfascynacjiromantykówjeszcze
sięzajmiemy.Pókicopowiedzmy,żewreligioznawstwietezagłoszącatrwaniemi-
tologicznejorganizacjiwyobraźninawetwtedy,gdynietrwamitologia,oddawna
jestjużudowodnioną19.
PrzełomwremitologizacjiświadomościSłowianmametrykęwiekową.Jedną
znajbardziejpasjonującychpolemik(pomijanąwmickiewiczologii,azatempozba-
cyzrezygnowalizajednymzamachemzpostawytradycyjnegonarratora–mędrcauniwersalnego–idali
przemówićnietylkoowymregionom,którymitaksięcieszyłMochnacki,aleiszaleństwuzakochanych
Gustawów,inaiwnościzabobonnych,chłopskichopowiadaczyballad,istaroświecczyźnieszlachecko-
-zaściankowychgadułów(gawędziarzy),inieuporządkowaniuwewnętrznemumelancholijnychpodróż-
ników«bezcelu»,iwreszcie«dzikości»kozakóworazegzotycznościTatarów,Persów,Arabów,Kirgizów
iinnych”,ib.,s.218–219.BachórzwielkieotwarcieromantykównaOrientwyjaśniajakoprzejawzmia-
nyparadygmatukulturyeuropejskiej.Autorartykułuistotęnowegopodejściadoformacjiperyferyjnych
przedstawił–mówiącwdużymskrócie–jakoromantyczneprzełamaniepoznawczegomonocentryzmu.
Policentryczneotwarcieprzedstawiłjakosztandarowehasłoromantycznejkontrkultury:nRegionalizm
iegzotyzmmiałyistotniewspólnymianownikwpostacinowejkoncepcjiczłowieczeństwainowejfor-
mułyhumanizmu”,ib.,s.209.Nowakoncepcjazasadzałasięnaprzekroczeniustanuklasycznegonja”
spowitegowkokoniekulturyoficjalnejjakocentrumwobeckulturowychperyferii.Pozycjata,chroniąc
przedryzykiemprzekroczeń(osłaniającprzedniepewnościąepistemologicznąumysłuwyswobodzonego
zaksjomatów),dawałajednostcekomfortosadzenianja”whoryzonciepojęćnabytych–romantykom
jawiącychsięzarazemjakomartwe.ToteżnRegionalizm,ludowość–takżeiegzotyzm–zostaływylan-
sowanewpierwszejfazieromantycznejburzymyślowejjakoreplikanaosiemnastowiecznąpogodę,która
przezmłodychuznawanabyłazasuszę”,ib.,s.210.Rezultatemromantycznychposzukiwańwodniesie-
niudonaturybyłnaturocentryzm,wodniesieniudoludowościetnocentryzm.Obecnośćtychtendencji
wstosunkudokulturegzotycznych,naprzykładOrientu,przyniosła–dowodziBachórz–romantycz-
nyfiloorientalizm–wydobytyzracjonalistycznychprojekcjiOświecenia.Zob.tenżeartykuł(poddany
poprawkom,wzbogaconyoprzypisy):J.Bachórz,Opolskimegzotyzmieromantycznym,w:Problemy
polskiegoromantyzmu.Seriadruga,red.M.Żmigrodzka,Wrocław1974,s.257–305.
19A.Szyjewski,przyjmujączaC.LéviStraussemiA.Greimasemtezęoodwiecznościstrukturnar-
racyjnychsłużącychczłowiekowidotworzeniamodelunkosmosu,grupyspołecznejijednostki”,który
nuzasadniajegoobecnośćwświecie”,stwierdził,żenUkładankamitycznajestskładanazgodniezpew-
nymiregułami,któreczęściowostanowiądziedzictwocałejludzkości,wynikająbowiemzzasadfunk-
cjonowaniamózguludzkiego”.Zob.A.Szyjewski,ReligiaSłowian,Kraków,2003,s.11i15.Romantycz-
namyślodługimtrwaniustrukturmitycznychrodziłasięwrazzodkrywaniem–mówiŻmigrodzka
–nprzejawównieświadomychfunkcjiumysłuludzkiego”.Przejawyte–zdaniembadaczki–zbliżały
romantykówdonkoncepcjiświadomościkolektywnej”.Zob.M.Żmigrodzka,Romantycyinieświado-
mość,w:idem,Przezwiekiidącapowieść.WybórpismoliteraturzeXIXiXXwieku,red.M.Kalinowska,
E.Kiślak,Warszawa2002,s.283i285.Żmigrodzkaomawiającwromantyzmieniemieckimpojmowanie
człowiekajakoistnieniejasneji,mówiącjakJeanPaul,nukrytejstronyksiężyca,któranigdyniezwraca
siękuświatłuświadomości”,podkreśliłanieprzydatnośćdobadańwPolscenoptykiwpływologicznej”.
Przesłankatapozwalawidziećromantycznyzwrotkuludowościjakozwrotkurodzimejglebienieświa-
domości–kunukrytejstronieksiężyca”.Jakozwrotkunieświadomościjestonzarazemzwrotemku
obecnymwniejreliktommitycznym.Żmigrodzka,coznamienne,stwierdziła,żenRomantycynieodkry-
waliwgłębiachniczego,oczymbyniemówiłyzdawiendawnadoświadczeniawewnętrzneczłowieka.
(…)Osobliwościąromantyzmubyłonatomiastwspółistnieniewyobrażeń–aleiantynomicznenapięcie
międzynimi–oźródłach,zjakichpłynęłyoweciemnetreści.Mogłyonebyćsposobemprzejawianiasię
wjaźniboskościlubsiłdemonicznych,alboprzejawemwięzizpanteistyczniepojmowanąnaturą”,ib.,
s.283–285.ZdanietowyjaśniaetiologięromantycznejpsychomachiizudziałemBogaiczartaorazpsy-
chomachiiorganicznej.WedługJanionromantykomntowarzyszyłoprzeświadczenie,żeludprzechował
dawnątradycjęwierzeńiobyczajówSłowiańszczyznyprzedchrześcijańskiej–iżenależyzniejkorzy-
stać”.M.Janion,NiesamowitaSłowiańszczyzna,Kraków2006,s.27.
14
