Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
czysksłowiańskich25.Nimtonastąpiło,slawistykawPolscemiałaswójokresprekur-
sorskinastykuOświeceniaipreromantyzmu.
Najbardziejreprezentatywnymi26założycielamislawistykiwPolscebylipasjo-
naci,uczenipolitycyorazbadaczeskupieninapoczątkuwiekudziewiętnastego
wwarszawskimTowarzystwiePrzyjaciółNauk–zdradzający,tonieprzypadek,za-
interesowaniaorientalnesięgającesanskrytu.Najwybitniejszymprzedstawicielem
pierwszejgrupybyłJanPotocki27.Jakopierwszyodrzuciłoninterpretatiochristiana
–metodęapriorycznegowywodzeniapoczątkówSłowianzBiblii.Dałonpoczątek
twórczokontynuowanejprzezZorianaDołęgęChodakowskiegometodzienazwanej
późniejetnograficzną28–zbieraniawiadomościludoznawczychwterenie.Zarazem
PotockijakobadaczzachowanychśladówSłowianpoprzedzałChodakowskiegona
drodzearcheologii29.WśróduczonychpolitykówipublicystówStanisławStaszic30
iHugoKołłątaj31kształtowalimuzealnystosunekdostarożytnościsłowiańskich.
Kołłątajwliścienapisanymw1802rokudoJanaMajawskazywałpotrzebęzbie-
raniaszczegółowychwiadomościgeograficznychitoponomastycznych(wszelkich
25M.Janionuznaławromantyzmiezakluczoweposzukiwanialudoznawczereliktówprasłowiań-
skich,czyliwyobrażeńniegdyśorganizującychświatSłowian,leczzbiegiemwiekówwyobcowanych
izepchniętychopresyjniewniepamięć,gdziestałysięniesamowite.JanionbiografięidziełoZoriana
DołęgiChodakowskiegopotraktowałaostatniojakkluczdozrozumieniaromantyzmupolskiego.Zob.
M.Janion,NiesamowitaSłowiańszczyzna,Kraków2006,s.51–55.
26JakstwierdziłJ.Maślanka,postulatynzwrotudoludowościorazzamierzchłejprzeszłościsło-
wiańskiejniebyłynowewpiśmiennictwiepolskimprzedr.1818.Wystarczyprzypomniećprogramba-
dańhistorycznychiludoznawczychwysuniętyprzezHugonaKołłątajawznanymliściedoJanaMaja
z15lipca1802r.(druk:nPamiętnikWarszawaski”1810,t.II,s.27–42),pracenaukoweopierwotnej
SłowiańszczyźnieJanaPotockiego,RozprawęopieśniachnarodowychJanaWoroniczaczywczesnepub-
likacjeWawrzyńcaSurowieckiego”.Zob.:J.Maślanka,Wstęp,w:Z.DołęgaChodakowski,OSławiań-
szczyźnieprzedchrześcijaństwem,Warszawa1967,s.9.
27JanPotocki(1761–1815).Pracującod1802r.wrosyjskimMinisterstwieSprawZagranicznych,
kierowanymprzezAdamaJerzegoCzartoryskiego,wydawałwPetersburguwłasnedziełaludoznawcze.
ZaHistoireprimitivedespeuplesdeRussieAleksanderInadałPotockiemutytułtajnegoradcyiOrderśw.
Włodzimierza.NaczłonkaTowarzystwaPrzyjaciółNaukpowołanywroku1803.
28Oświecenioweiromantycznerozumieniaetnografiibyłyodmienne.Kierunkitełączyłkrytycyzm
wobecgenealogiistarożytnychibajecznych.nKultprzeszłościiegzaltacjazbieractwempamiątekzaczęły
obejmowaćcoraznowesferyżyciainauki,dającpocząteknp.etnografii.Etnografiabowiemokazała
siędlazbieraczy«starożytności»nauką,która–takjakarcheologia–wydrzećmiałaprzeszłościjejgłosy
zapomniane,mityzatarte,wierzeniajużminione,akryjąceprzecieżjakąśistotnąprawdęodawnych
dziejachnarodu.Pionierzbieractwa–ZorianDołęgaChodakowski,postaćotoczonaprzezwspółczes-
nychlegendą,fanatyk«starożytnościsłowiańskich»,wielbionyprzezjednych,przezinnychnazywa-
nynaukowymszarlatanem,wetnografiiwidziałwłaśnieówkluczdoświatahistorycznychtajemnic”.
A.Witkowska,RówieśnicyMickiewicza,Warszawa1998,s.208–9.ZdaniemWitkowskiejMickiewicz
ijegorówieśnicynFilomacinależelijużdogeneracji,dlaktórejpoetycznośćdawności,rolaautentyku,
przekazów,legendustnychikronikniepodlegaładyskusji”,ib.Chodakowskijawiłsięwięcjakopre-
kursoretnografiiromantycznej.Zwłaszcza,żeposzukującgrodziskniepoprzestawałnametodzieet-
nograficznejijęzykoznawczej(etymologicznej),aleprowadziłwykopaliskaarcheologiczne.nOdczuwał
świetnieestetycznywalordawności,przeszłośćobejmowałjużtymsamymrozkochanymspojrzeniem,
jakimwkrótceogarnąjąromantycy,ahistoriępragnąłuczynićwłaściwiepoematemotajemnicachczasów
przeszłych,zaklętychwgłębiziemi,wborach,uroczyskach,wdawnychmogiłachikurhanach”,ib.
29Dogronaamatorów-podróżnikówzaliczanyjesttakżeAleksanderSapieha(1773–1812).
30StanisławStaszic(1755–1826).CzłonkiemzasłużonegowbadaniachludoznawczychTowarzy-
stwaPrzyjaciółNaukzostałwroku1800.Wroku1801nabyłdomynajegosiedzibę.
31HugoKołłątaj(1750–1812),uwięzionywOłomuńcuod1794rokupiszepracenaukoweorazzaszy-
frowanelistydoJ.Majam.in.natematyludoznawcze.CzłonekTowarzystwaPrzyjaciółNaukod1809r.
16
