Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Początkispółdzielczościspożywcównaziemiachpolskich
szegopolskiegoopracowaniaupowszechniającegomodelroczdelski4.
Ideaspółdzielnikonsumenckiejbyławówczaspopularyzowanaprzez
wydawanyod1865rokuwarszawskimiesięcznik„Ekonomista”,re-
dagowanyprzez„zwolennikówfrancuskiegoliberalizmu,związanych
zkręgamipostępowejburżuazji”5.
Zakładaniespółdzielnibyłopodrządamicarskimibardzoutrud-
nione—pozwolenienależałouzyskaćwPetersburguuwładzrosyj-
skich,ajegowydanietrwałonierazlata.Stowarzyszeniaspożywcze
—takwówczaszwyklenazywanotezrzeszenia,używająctegookre-
śleniaczęściejniż„spółdzielnie”czy„współdzielnie”—zaliczanebyły
wustawodawstwierosyjskimdoinstytucjidobroczynnych,podlegały
więcWydziałowiHigienyLudowejiDobroczynnościPublicznejMini-
sterstwaSprawWewnętrznych.Od1897rokuwRosjistowarzyszenia
spożywczemogłypowstawaćnapodstawietzw.ustawynormalnej,
bazującejnawzorachangielskich.NiedotyczyłotojednakguberniKró-
lestwaPolskiego—tamspółdzielniemogłybyćzakładanetylkoza
zezwoleniemministra6.Do1904roku,kiedyzniesionotoograniczenie,
natereniezaborurosyjskiegopowstałojedynie149stowarzyszeń.Trud-
nościprawnestaranosięomijać,zakładająctzw.spółkikomandytowe,
czylispecyficznespółkiprywatne,któreformalnieniedawałyswoim
członkomrównychpraw7.Takradzilisobiepoczątkowospółdzielcy
łódzcyipabianiccy,twórcypóźniejszychdużychisilnychspółdzielni
robotniczych.
Pierwsząspółdzielniąspożywcząnaziemiachpolskichbyłwar-
szawski„Merkury”,założonyw1864roku,czyli20latpopowsta-
niupionierskiejspółdzielniwRochdale.Niedługopotempowstały
27
4ZofiaChyra-Rolicz,Podspółdzielczymsztandarem.Zdziejówpolskiejspółdziel-
czoścido1982r.,WydawnictwoSpółdzielcze,Warszawa1985,s.38-40.
5Tamże,s.40.
6StanisławWojciechowski,Historiaspółdzielczościpolskiejdo1914roku,t.2,
SpółdzielczyInstytutNaukowy,Warszawa1939,s.235.
7Tzw.komandytówkibyłyspółkamizakładanymiwurzędzierejentalnym.Powoły-
wanebyłydożyciaprzezkilkuwspólników,dzielącychsięna„firmowców”i„komandy-
tariuszy”.Pierwsiodpowiadalizazobowiązaniaspółkicałymswoimmajątkiem,adrudzy
jedyniewkładami.Członkamispółkibyłytakżeosobyzobowiązanedokupowaniatowa-
rówiotrzymująceprowizjęodzakupów.Spółkiskładałysięzwyklez20-30członków
(por.Pięćwykładów.HistoriaistrukturaZwiązku«Społem»,oprac.EdmundZalewski,
KursyKorespondencyjne„Społem”,s.l.1943,s.4).
