Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Oreligiipoczciwychludzi–historiaksiążkiijejinterpretacji
którymistwierdzeniamiomawianegodzieła,którezbytniokontrastowałyzoświe-
ceniowymzaufaniemdoludzkiegorozumujakoskutecznegonarzędziawpracy
nadulepszaniemspołeczeństwa.DlategoKonopczyńskikonkludował,uspokajając
chybawłasnewątpliwości:
(ł)ktochcestwierdzić,żeks.Stanisławniezaprzeczyłsobie,jakopionieroświeceniawłaśnie
wdziedziniereligijnej,tenniechprzeczytaprzypisdorozdziałuVII,awnimtakiezdania:
flbezkonsensurozumuisamareligiabyćunasniemoże”
,flktorozumponiża(ł)musizawsze
wielkimzapieczętowaćgłupstwem”188.
NacherbroniłwięckatolickościKonarskiego,Konopczyńskizaśjegoflpostępowo-
ści”
,możliwejdopogodzeniazwiernościąkatolicyzmowi.GenezydziełaKonopczyński
upatrywałwuważnymoglądziezmieniającejsięrzeczywistościpolitycznejwEuropie:
Wygodnafilozofiazawładnęłateraznadworach,jejhołdowaliFryderyk,Katarzyna,Józef,
orazichfloświeceni”ministrowie:Hertzbergi,Paniny,Kaunitze,zaświelkiDalaj-Lamaopinii
salonowej,Wolter,płaszczyłsięprzedcynizmemiobłudądespotów-filozofówzbluźnierczym
okrzykiem:TeCatharinamlaudamus!189
Katoliccywładcycelowaliwantykościelnychposunięciach,flagłębiejmyślących
ogarniałatrwogaocałąprzyszłośćreligiiietykichrześcijańskiej.WtedyKonarski
zwłaściwąsobieszczerościąspróbowałpołożyćkojącąrękęnaropiejącejranie
religijnejspołeczeństwa”190.
Podobnąmotywację,leżącąupodstawMyślichrześciańskich,dostrzegłbadacz
należącydokolejnegopokolenia–JuliuszNowak-Dłużewski(1893-1972),spogląda-
jącynatodziełozjeszczeszerszejperspektywy.Coważne–niebyłhistorykiem,lecz
badaczemliteraturypolskiej.Wwarstwiehistorycznejswoichpracpolegałczęstona
ustaleniachKonopczyńskiego,aleangażowałsięwgłębszeanalizytwórczychdokonań
uczonegopijara,coprzydałojegopracomnowejwartości
191
.PodobniejakKonopczyń-
ski,DłużewskipodkreśliłewolucjępoglądówKonarskiego,wynikającązradykalizacji
środowiskafrancuskichfilozofówwkwestiachświatopoglądowych.Takżejegozdaniem
niemogłobyćmowy,bypolemicznedzieło–Oreligiipoczciwychludzi–stanowiło
188Tamże,s.290-291.
189Tamże,s.287.
190
Tamże.DodawałKonopczyńskiniżej:flŻeKonarskizmniejszemzaufaniempatrzałnaniechrześci-
jańskąfilozofięwr.1768,niżprzedkilkudziesięciulaty,kiedytonawetjmp.Wolterajako«wiatyk»zalecał,
tonieulegawątpliwości.Przeztychlat40,którenapełniłwalkąooświatęnowożytnązobskurantyzmem,
ściągającnasiebieniezliczonegrotywsteczników,wolnamyślzachodnio-europejskaokazałajaskrawąanty-
kościelnątendencję(ł).Czasbyłoprzeprowadzićliniędemarkacyjnąmiędzyichfilozofią,dochodzącądo
zaprzeczaniawolnejwoliiodpowiedzialnościmoralnejczłowieka,asposobemmyślenia«SzkółPobożnych»,
itakiewłaśnieoświadczenie:«dotąd,aleniedalej»,składawswejksiążceKonarski”
.Tamże,s.288-289.
191
OkarierzenaukowejDłużewskiego,Z.Libera,JuliuszNowak-Dłużewski,flRocznikTowarzy-
stwaLiterackiegoimieniaAdamaMickiewicza”6(1971),s.207-216;S.Nieznanowski,JuliuszNowak
Dłużewski,flPamiętnikLiteracki”64(1973),nr1,s.421-428.
67
AdamMickiewiczUniversityPress©2023
