Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
68
GenezairecepcjaksiążkiOreligiipoczciwychludzi
wyrazflzałamaniadotychczasowejjego[Konarskiego]liniiżyciowej”
192
.Krytyczna
ocenaspołeczeństwa,któremugroziło,żepozbawisięfundamentuetykichrześci-
jańskiejiulegnieczarowifilozofiiflpoczciwychludzi”pojawiałasięwpracachpijara
znaczniewcześniej:flpierwszyrazwystąpiłprzeciw«ludziompoczciwym»wMowie
okształtowaniuczłowiekapoczciwegoidobregoobywatela–iodtądprzezcałepiętna-
ścielatniepomijażadnejsposobnościwobroniesprawy,którąuważałzasłuszną”
193
.
To,żeetycznerefleksjeKonarskiegozostałyumieszczoneprzezNowaka-Dłu-
żewskiegowkontekściewcześniejszejflantydeistycznejakcji”uczonegopijaraoraz
wkontekścienarastającejwpolskiejliteraturzekrytykiflpoczciwychludzi”
,stano-
wiistotnywkładtegoautoradocałegosporu.Cojeszczeważniejsze,warszawski
literaturoznawcawskazałnaistotnątezęKonarskiegootożsamościideireformy
Rzeczypospolitejorazchrześcijańskiegofundamentucnótobywatelskich:
PoznajemywKonarskimrezonera,którytymsamymorężem,powoływaniemsięnaludzką
naturę,obalałbałwanaliberumvetowSkutecznymradsposobie.NiebyłbyKonarskisobą,gdy-
byiwtejrozprawie[Myślachchrześcijańskich]zapomniałowłasnymnarodzie.Abstrakcyjny
flnaródludzki”nieprzemawiamudoprzekonania.Zrozprzężeniamoralnego(rzekomegoczy
rzeczywistego,wtoniewchodzimy),któregrozispołeczeństwupolskiemuprzypraktykowa-
niuetykiludzipoczciwych”
,wyciągawnioskinatychmiastowe.flDecydowanawięcrzecz:albo
zginąćnamiprzestaćtym,cośmybyli,narodempotrzeba,alboobyczajeodmienić”
.Gotów
jestterazzaprzeczyćswojejteziegeneralnejSkutecznegoradsposobu,żecałezbawienie
kraju,łączniezreligiąietykąchrześcijańską,zależyodnaprawyflrady”
.WReligiipoczciwych
ludzidochodzidoinnegowniosku.flDobrzetotedymówią,żenaswprzódsamych,niżeli
rząd,odmienićiprzelaćtrzeba”
.Innywtymdzielezakładałańcuchprzyczynowy(ł).flBez
dobrychobyczajównieudasiępoprawićRzeczypospolitej,ażecnota,poczciwośćidobre
obyczajewnarodziebyćniemogąbezreligii,więcnajskuteczniejdoubezpieczeniaonej
przeciwszkodliwymnowościomdopomócraczy”
.Tokról,doktóregoosankcjezwracasię
KonarskiprzeciwimportowidoPolskiflbezbożnychdruków”194.
Nowak-DłużewskiprzypomniałtakżezaTadeuszemSinką(1877-1966)–tymrazem
filologiemklasycznym–ozależnościmiędzyMyślamichrześcijańskimiaNiewiarą
zwalczanąsamymzdrowymrozsądkiemStanisławaLeszczyńskiego195.
192Zob.J.Nowak-Dłużewski,StanisławKonarski,s.216.PisałotymW.Konopczyński,Stanisław
Konarski,s.288.
193J.Nowak-Dłużewski,StanisławKonarski,s.221.
194Tamże,s.218.Por.wtymwzględzieJ.T.Łukowski,OdKonarskiegodoKołłątaja–czyliodreali-
zmudoutopii,w:Trudnestulecia.StudiazdziejówXVIIiXVIIIwieku,red.Ł.Kądziela,W.Kriegseisen,
Z.Zielińska,Warszawa1994,s.184-194.JakwykazałŁukowski,chrześcijańskirealizmwspojrzeniuna
człowiekabyłdlaKonarskiegojednymzeźródełjegoideireformypolitycznejRzeczypospolitej.Łukowski
pisałm.in.:flLudzie–czytojednostki,czyzgromadzenia–bylimieszaninądobregoizłego:takzawsze
byłoitakzawszezostanie.(ł)WszakmiędzyChrystusemaapostołamipowstałynieporozumienia.
Wychowanieludzibyłomożliwe,aleodmiananaturyludzkiejprzekraczałamożliwości;takareforma
należaładoBogaidoreligii,aniedożadnychurządzeń”
.Tamże,s.190,191.
195J.Nowak-Dłużewski,StanisławKonarski,s.219.Autordodawał:flPracaKonarskiegoustępuje
pracyLeszczyńskiego,wykonanejwsposóbteoretyczniedoskonalszy,takjakobiemusząustąpićpracy
FrancuzaPolignaca,autoratraktatuantydeistycznegonawysokimpoziomiefilozoficznym”
.Tamże,s.220.
AdamMickiewiczUniversityPress©2023
