Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Poczciwośćwedług„filozofów”iKonarskiego
ZnaczniekrócejinnyautorrozważyłtreśćsłowaHonnêteté(poczciwość)
263
.
TakżenawiązałdoCycerona(jegodefinicjapoczciwościto:mądrepostępowanie,
obyczajeisłowa,odpowiadającetemu,kimsięjestikimsiępowinnobyć).Podkreślił,
żepoczciwośćnietylkodotyczyzewnętrznychuczynków,aleprzedewszystkim
wnętrzaduszyludzkiej.Sprowadzasiędodwóchaspektów:zawszepostępować
zdobrociąiprawością,wszystkieuczynki,nawetzgodnezprawemnatury,podda-
waćprawuprzyzwoitości264.
HasłoHonnêteopublikowanezostałoanonimowo,leczzajegoautorauważa
sięJeanaFrançoisadeSaint-Lamberta(1716-1803)
265
,notabenedworzaninaStani-
sławaLeszczyńskiegooraznieszczęsnegokochankaprzyjaciółkiVoltaire’a,Émilie
duChâtelet(1706-1749),zmarłejwLunéville.Drugiezhasełpodpisanezostało
inicjałamiD.J.,któreoznaczająjednegoznajbardziejzaangażowanychwspółtwór-
cówEncyklopedii,LouisadeJaucourta(1704-1780)
266
.Ichtreśćniejestspecjalnie
rewolucyjna.WinnychpozornieneutralnychhasłachJaucourtprzemycałkąśliwą
krytykęKościołakatolickiego
267
,awkolejnych,naprzykładDémocratie,Despo-
tisme,Egalité,Etat,zawarłbardziejprogresywnepoglądy,torującdrogęspołecz-
nejrewolucji.Ponad100hasełjegoautorstwazzakresufilozofiimoralnejmiało
jednakwspólnymianownik:rozumnaetykafilozofówbyławtejoptycebardziej
wartościowaniżideeteologiczne.Saint-LambertbyłmniejzasłużonydlaEncy-
klopediiwkwestiiartykułówzwiązanychzmoralnością(napisałich16)idopiero
podkoniecXVIIIw.opublikowałswojąsztandarowąksiążkęPrincipesdesmœurs
cheztouteslesnationsoucatéchismeuniversel.JegodłuższehasłoHonnêteté,jak
ikrótszeJaucourtaHonnête,zdradzająjednakjużwpołowieXVIIIw.tensambrak
zainteresowaniaodniesieniempoczciwościdojakichkolwiekźródełczyinspiracji
chrześcijańskich.
Miałotozwiązekzcałokształtemzmiandokonującychsięwkwestiirozumienia
moralnościwwiekuoświecenia.JaknapisałniedawnoStéphanePujol:flNiechodzi
więcjużoto,cojestdobrem,acozłem,aleoto,cojestdobrelubzłedlamnieidla
społeczności.PodzielalitęideędeistaVoltaireimaterialistad’Holbach”
268
.Wkonse
-
parolesdel’honnête&sageFontenelle.Jesuisnéfrançois,j’aivêcucentans,&jemourraiaveclacon-
solationden’avoirjamaisdonnélepluspetitridiculeàlapluspetitevertu!”
.Tamże.
263[L.Jaucourt],Honnêteté,w:Encyclopédie,t.8,1765,s.287b[ENCCRE,dostęp30.01.2022].
264flAinsil’honnêtetéconsiste10.ànerienfairequineporteavecsoiuncaractćredebonté,de
droiture&desincérité;c’estlàlepointprincipal:20.ànefairemêmecequelaloinaturellepermetou
ordonne,quedelamaniere&aveclesréservesprescritesparladécence”
.Tamże.
265S.Pujol,Moraleetsciencesdesmœursdansl)Encyclopédie,Paris2021,s.391.
266Tamże.
267
J.Heachler,Jaucourt,Louis,w:EncyclopediaoftheEnlightenment,red.A.Ch.Kors,Oxford
Referenceonline,dostęp21.03.2021.PełnalistahasełautorstwaJaucourtadotyczącychmoralności:
S.Pujol,Moraleetsciencesdesmœursdansl)Encyclopédie,s.387-396.
268flLaquestionn’estdoncplusdesavoircequiestbienoumal,maiscequiestbonoumauvais
poursoicommepourlacollectivité.C’estuneidéequepartagentaussibienledéisteVoltairequele
matérialisted’Holbach”
.S.Pujol,Moraleetsciencesdesmœursdansl)Encyclopédie,s.17.
83
AdamMickiewiczUniversityPress©2023
