Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
80
GenezairecepcjaksiążkiOreligiipoczciwychludzi
Pomijająctrzecianalogicznieprzebiegającyproceszmiany(napoziomiepoli-
tycznym),trzebazwrócićuwagęnakonsekwencjetychzmiandlakoncepcjiczło-
wiekapoczciwego.Wcześniejszanowożytnapoczciwośćopierałasięnakom-
promisiemiędzywzorcemepikurejsko-humanistycznymichrześcijańskim.Ten
kompromisprzestałfunkcjonowaćwwiekuXVIII
248
,aideałokreślanymianem
honnêtehommezostałpoddanyewolucjianalogicznejdoinnychsferżyciaiintelektu.
Siedemnastowiecznaharmoniazostałazburzonapoprzezlikwidacjęnadprzyrodzo-
nych,ascetycznychichrześcijańskichkomponentówpoczciwości,awolność
myślizaczęłabyćdopogodzeniazeswobodąobyczajową249.
Będącaodwiecznącechąpoczciwościumiejętnośćdostosowaniasiędo
wymogówspołecznychiśrodowiskowych,błyskotliwośćtowarzyskaiogłada,wat-
mosferzeupowszechniającejsięmodynakrytykęinstytucjiancienrégime)uoraz
dogmatówchrześcijańskich,sprawiała,żeczłowiekpoczciwyzamieniałsię
wwolnomyślicielainierzadkolibertyna,zzachowaniemzewnętrznychelementów
kurtuazji,typowychtakżedlawiekuwcześniejszego250.
TęewolucjęmentalnościeuropejskiejwyrażahasłoHonnête(poczciwy)wEncy-
klopediiDiderota,zamieszczonewtomieVIIIz1765r.Słowotojestzdefiniowane
jakoatrybutfldziałań,uczućiwypowiedzi,którewyrażająszacunekdlapowszechnego
porządku”
,atakżeatrybutflludzi,którzyniepozwalająsobienazaprzeczenieprawom
cnotyiprawdziwegohonoru”
251
.Człowiekowipoczciwemuprawoniemusiniczego
nakazywać–onsammapoczucieobowiązkuinaturyrzeczy,którejsiępodporządko-
wuje.Niemawiększejcnotyobywatelskiej,niżpoczciwość
252
,ponieważzniejwynikają
wszystkieinnekorzystnepostawyspołeczne,wszystkieinnecechytakiegoczłowieka,
zktórymchętniesięprzebywa,któregosięszanuje,któregopragniesięnaśladować.
Człowiekówjestprzykłademsprawiedliwości,delikatnościidobrychobyczajów.
AutorhasłanawiązałdoCyceronaorazogólniestarożytnychnauczycielimoral-
ności,którzywychwalalipoczciwośćjakocnotęnajbardziejprzydatnąiużyteczną.
Aletakżedowspółczesnychpoglądówniektórychpisarzy,którzyjużmniejcenili
umiarkowanieosóbzwykleokreślanychmianempoczciwych.Wkontraściedoowej
wyważonejpoczciwościwspółcześnifilozofowiewychwalalisiłęludzkiegopożądania
ipasji,dziękiktórymdokonywanowielkichdzieł.Encyklopediazdawałasięjednak
szukaćzłotegośrodka:
248Tamże,s.193.
249
D.Parodi,L
)honnêtehommeetl)idéalmoralduXVIIeetduXVIIIesiècle,cz.III,flLarevue
pédagogique”78(1921),s.272.
250Tamże,s.265-282.
251
flHonnête,adj.(Morale.)ondonnecenomauxactions,auxsentiments,auxdiscoursquiprouvent
lerespectdel’ordregénéral,&auxhommesquinesepermettentriendecontraireauxloisdelavertu
&duvéritablehonneur.”[J.-F.deSaintLambert],Honnête,w:Encyclopédie,t.8,1765,s.286b-287b
[ENCCRE,dostęp30.01.2022].
252flL’honnêteestunméritequelepeupleadoredansl’hommeenplace,&leprincipalméritede
lamoraledescitoyens”
.Tamże.
AdamMickiewiczUniversityPress©2023
