Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Odredakcji
NiemniejoficjalnąsiedzibągubernatorstwabyłPiotrkówTrybunalski,ajęzykrosyjski,
choćurzędowy,byłpowszechnygłówniewśródŻydówpochodzącychzzachodnich
guberniimperiumrosyjskiego,zwanychlitwakami.Łódźtorównieżmiejscekonfliktów
wywołanychgwałtownymwzrostemgłębokichpodziałówspołecznych–rosnącychfortun
bogatychfabrykantówipogłębiającejsiębiedybałuckichzaułków.Wtejprzemysłowej
metropoliiurodziłosięlubmieszkałobardzowielużydowskichtwórców.Wstrukturze
ludnościowejŁodzido1939rokuludnośćżydowskaliczyłaokoło30%.Podobniejak
pozostalimieszkańcyŻydzibylibardzozróżnicowanipodwzględemzamożnościorazpo-
ziomuedukacji,leczrównieżpoglądówpolitycznychczypodejściadoreligiiitradycji.
Część,szczególniecinajbogatsi,ulegałaprocesomasymilacji,innipróbowalitworzyć
nowążydowskątożsamośćwoparciuoświeckiewykształcenieiświatopogląd.Niemała
grupapozostałajednakwiernatradycyjnymwartościom,próbującdostosowaćswoją
religijnośćdodynamiczniezmieniającegosię,nowoczesnegoświata.Charakterystyczną
cechąspołecznościżydowskiejbyławielojęzyczność,coznajdowałowyrazwróżnego
rodzajuwydawnictwach.Jejprzedstawicielepisaliwjęzykuhebrajskim,takżenatematy
świeckie,pisalirównieżpopolskuiponiemiecku,publikującwtychjęzykachksiążki,
czasopismaorazartykuływłódzkichgazetach.Szczególnymiznaczącymfenomenem
byłazwłaszczatwórczośćwjęzykujidysz,którystałsięjęzykiemrodzącejsięnowoczesnej
żydowskiejkultury,awansujączpozycjinżargonu”,traktowanegopogardliwienieraz
przezsamychŻydów,zwłaszczazwolennikówOświecenia,dorolipełnoprawnegojęzyka
społecznejkomunikacji,atakżeoryginalnejiwybitnejtwórczościliterackiej.WŁodzi
wstosunkowokrótkimokresiemiędzywojennympowstałimponującyzbiórpublikacji
wjidysz,obejmującykilkasetksiążek,almanachów,czasopismartystycznych;wtym
językuodbywałysięteżniezliczoneodczyty,wieczoryliterackieiinneuroczystości.
Równieżłódzkaprasacodziennawjidyszbyłamiejscem,gdziepublikowanoutwory
całejrzeszytwórców–zarównotychuznanych,jakimłodychdebiutantów.Złódzkimi
jidyszowymidziennikami,szczególnieznLodzerTogblat”,współpracowaliwlatach
1907–1915wybitnitwórcyliteraturyżydowskiej,takżespozaŁodzi,dzienniktenstał
sięnprawdziwątrybunąpisarzyżydowskich”3;wmiędzywojennymdwudziestoleciu
podobnąrolępełniłdzienniknNajerFolksblat”.WŁodzipowstawałyżydowskiegrupy
teatralneiartystyczne,częstoobardzonowatorskimcharakterze.Alechoćszczególny
charaktermiastasprzyjałunikalnyminicjatywom,niedawałimjednocześniemożliwości
długiegotrwania.Składałysięnatowielorakieprzyczyny,dogłównychnapewno
możnazaliczyćbrakstałegofinansowegozaangażowaniamecenasóworazzmienne
zainteresowaniaodbiorców.Jakomłode,przemysłowemiastoŁódźniemiałainstytucji
kulturalnychodługiejtradycji,któremogłybystaćsięwsparciemdlalokalnychtwórców
iichinicjatyw.Teokolicznościsprawiały,żebardzowieluznichopuszczałoŁódź4.
3G.Rozier,MojżeszBroderson.OdJungIdyszdoAraratu,tłum.J.Ritt,Łódź[2008],s.12.
4ObrazowoprzedstawiłtowswoimtekściełódzkidziennikarzipisarzEliBaruchin,zob.E.Baruchin,
Łódźeksportujemanufakturęiartystów,nAlmanach.Rocznik»NaszegoPrzeglądu«”1939,s.146–148.
