Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 16 R. 2020

Ewa Wiatr, Adam Sitarek, Marian Turski, Przemysław Nowicki, Marcin Wilk, Marta Prokopowicz, Irmina Gadowska, Andrzej Czyżewski, Adam Kopciowski, Sławomir Poleszak, Dariusz Libionka, Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Joanna Król, Michał Trębacz, Łucja Pawlicka-Nowak, Monika Polit, Piotr Litka, Zdzisław Lorek, Grzegorz Pawlikowski, Marcin Kula, Jacek Walicki, Adriana Bryk, Krystyna Radziszewska, Andrzej Grzegorczyk, Bartłomiej Grzanka, Sylweriusz B. Królak, Aleksandra Kasznik-Christian, Marta Tomczok,

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-63444-71-6

DOI:

Wydawnictwo:

Centrum Badań nad Zagładą Żydów

Rok wydania:

2020

Liczba stron:

535

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Wiatr, Ewa; Sitarek, Adam; Turski, Marian; Nowicki, Przemysław; Wilk, Marcin; Prokopowicz, Marta; Gadowska, Irmina; Czyżewski, Andrzej; Kopciowski, Adam; Poleszak, Sławomir; Libionka, Dariusz; Cieślińska-Lobkowicz, Nawojka; Król, Joanna; Trębacz, Michał; Pawlicka-Nowak, Łucja; Polit, Monika; Litka, Piotr; Lorek, Zdzisław; Pawlikowski, Grzegorz; Kula, Marcin; Walicki, Jacek; Bryk, Adriana; Radziszewska, Krystyna; Grzegorczyk, Andrzej; Grzanka, Bartłomiej; Królak, Sylweriusz B.; Kasznik-Christian, Aleksandra; Tomczok, Marta. Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 16 R. 2020. Red. Libionka, Dariusz; Engelking, Barbara; Leociak, Jacek; Haska, Agnieszka; Majewska, Justyna; Janczewska, Marta; Wiatr, Ewa; Sitarek, Adam; Skibińska, Alina; Jak, . Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2020, 535 s. ISBN 978-83-63444-71-6

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Wiatr, E.

A1 Sitarek, A.

A1 Turski, M.

A1 Nowicki, P.

A1 Wilk, M.

A1 Prokopowicz, M.

A1 Gadowska, I.

A1 Czyżewski, A.

A1 Kopciowski, A.

A1 Poleszak, S.

A1 Libionka, D.

A1 Cieślińska-Lobkowicz, N.

A1 Król, J.

A1 Trębacz, M.

A1 Pawlicka-Nowak, Ł.

A1 Polit, M.

A1 Litka, P.

A1 Lorek, Z.

A1 Pawlikowski, G.

A1 Kula, M.

A1 Walicki, J.

A1 Bryk, A.

A1 Radziszewska, K.

A1 Grzegorczyk, A.

A1 Grzanka, B.

A1 Królak, S.B.

A1 Kasznik-Christian, A.

A1 Tomczok, M.

A2 Libionka, D.

A2 Engelking, B.

A2 Leociak, J.

A2 Haska, A.

A2 Majewska, J.

A2 Janczewska, M.

A2 Wiatr, E.

A2 Sitarek, A.

A2 Skibińska, A.

A2 Jak, .

T1 Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 16 R. 2020

PB Centrum Badań nad Zagładą Żydów

PP Warszawa

YR 2020

SN 978-83-63444-71-6

Bibliografia BibTex:

@Book{ 239969, author = "Wiatr, Ewa and Sitarek, Adam and Turski, Marian and Nowicki, Przemysław and Wilk, Marcin and Prokopowicz, Marta and Gadowska, Irmina and Czyżewski, Andrzej and Kopciowski, Adam and Poleszak, Sławomir and Libionka, Dariusz and Cieślińska-Lobkowicz, Nawojka and Król, Joanna and Trębacz, Michał and Pawlicka-Nowak, Łucja and Polit, Monika and Litka, Piotr and Lorek, Zdzisław and Pawlikowski, Grzegorz and Kula, Marcin and Walicki, Jacek and Bryk, Adriana and Radziszewska, Krystyna and Grzegorczyk, Andrzej and Grzanka, Bartłomiej and Królak, Sylweriusz B. and Kasznik-Christian, Aleksandra and Tomczok, Marta", editor = "Libionka, Dariusz and Engelking, Barbara and Leociak, Jacek and Haska, Agnieszka and Majewska, Justyna and Janczewska, Marta and Wiatr, Ewa and Sitarek, Adam and Skibińska, Alina and Jak, ", title = "Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 16 R. 2020", publisher = "Centrum Badań nad Zagładą Żydów", year = "2020", address = "Warszawa", isbn = "978-83-63444-71-6" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Wiatr, Ewa

AU - Sitarek, Adam

AU - Turski, Marian

AU - Nowicki, Przemysław

AU - Wilk, Marcin

AU - Prokopowicz, Marta

AU - Gadowska, Irmina

AU - Czyżewski, Andrzej

AU - Kopciowski, Adam

AU - Poleszak, Sławomir

AU - Libionka, Dariusz

AU - Cieślińska-Lobkowicz, Nawojka

AU - Król, Joanna

AU - Trębacz, Michał

AU - Pawlicka-Nowak, Łucja

AU - Polit, Monika

AU - Litka, Piotr

AU - Lorek, Zdzisław

AU - Pawlikowski, Grzegorz

AU - Kula, Marcin

AU - Walicki, Jacek

AU - Bryk, Adriana

AU - Radziszewska, Krystyna

AU - Grzegorczyk, Andrzej

AU - Grzanka, Bartłomiej

AU - Królak, Sylweriusz B.

AU - Kasznik-Christian, Aleksandra

AU - Tomczok, Marta

ED - Libionka, Dariusz

ED - Engelking, Barbara

ED - Leociak, Jacek

ED - Haska, Agnieszka

ED - Majewska, Justyna

ED - Janczewska, Marta

ED - Wiatr, Ewa

ED - Sitarek, Adam

ED - Skibińska, Alina

ED - Jak,

TI - Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 16 R. 2020

PB - Centrum Badań nad Zagładą Żydów

CY - Warszawa

PY - 2020

SN - 978-83-63444-71-6

ER -

Netografia (standard APA):

Wiatr, Ewa; Sitarek, Adam; Turski, Marian; Nowicki, Przemysław; Wilk, Marcin; Prokopowicz, Marta; Gadowska, Irmina; Czyżewski, Andrzej; Kopciowski, Adam; Poleszak, Sławomir; Libionka, Dariusz; Cieślińska-Lobkowicz, Nawojka; Król, Joanna; Trębacz, Michał; Pawlicka-Nowak, Łucja; Polit, Monika; Litka, Piotr; Lorek, Zdzisław; Pawlikowski, Grzegorz; Kula, Marcin; Walicki, Jacek; Bryk, Adriana; Radziszewska, Krystyna; Grzegorczyk, Andrzej; Grzanka, Bartłomiej; Królak, Sylweriusz B.; Kasznik-Christian, Aleksandra; Tomczok, Marta. Red. Libionka, Dariusz; Engelking, Barbara; Leociak, Jacek; Haska, Agnieszka; Majewska, Justyna; Janczewska, Marta; Wiatr, Ewa; Sitarek, Adam; Skibińska, Alina; Jak, . Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 16 R. 2020 [baza danych online] Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2020 [dostęp: 03 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/zaglada-zydow-studia-i-materialy-nr-16-r-2020-ewa-wiatr-adam-sitarek-marian-239969.

holokaust, zagłada, stosunki polsko-żydowskie, Holocaust, zagłada Żydów, Łódź, getto łódzkie, getto, Zagłada Żydów Studia i Materiały, Litzmanstadt, ghetto Litzmanstadt, Żydzi II wojna światowa, getto łódzkie. Litzmanstadt, Marian Turski

Tematem przewodnim 16. numeru rocznika, którego współredaktorami są naukowcy z Centrum Badań Żydowskich UŁ, jest historia getta łódzkiego.

Numer rozpoczynają wspomnienia Mariana Turskiego o ostatnich dniach w getcie w sierpniu 1944 r. Obok ...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-63444-71-6

DOI:

Wydawnictwo:

Centrum Badań nad Zagładą Żydów

Rok wydania:

2020

Liczba stron:

535

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Strona tytułowa2
Strona redakcyjna4
Spis treści6
Od Redakcji8
Getto łódzkie 1940–194410
„Więcej nic nie powiem…”. Rozmowa z Marianem Turskim – ocalałym z getta łódzkiego – przeprowadzona 28 sierpnia 2019 r. w przeddzień obchodów 75. rocznicy likwidacji getta łódzkiego11
Marian Turski. Przemowa ocalałego z getta łódzkiego wygłoszona 29 sierpnia 2019 r., w dniu obchodów 75. rocznicy likwidacji getta łódzkiego16
Marian Turski. Wspomnienie o likwidacji getta łódzkiego18
In memoriam24
Łucja Pawlicka-Nowak (1938–2020) badaczka Zagłady, prekursorka archeologii miejsc pamięci25
Janina Ludawska28
Studia32
Ewa Wiatr. Ruch hachszarowy w getcie łódzkim 1940–1941 w świetle dokumentów33
Irmina Gadowska. Warunki działalności artystycznej plastyków w getcie łódzkim 1940–1944 w świetle źródeł: dokumentacji administracyjnej, wspomnień i relacji świadków49
Andrzej Czyżewski. Pamięć marginalizowana, niechciana, cicha… – łódzkie getto w polityce pamięci historycznej PRL70
Adam Kopciowski. Szama Grajer – „żydowski król” z Lublina93
Nawojka Cieślińska-Lobkowicz. Polskie. Żydowskie. „Pożydowskie”. Nazistowska grabież dzieł sztuki i problemy restytucji w Polsce 1945–2020117
Sławomir Poleszak. Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka „Lalusia” miała wpływ na powojenne losy „ostatniego zbrojnego”?135
Dariusz Libionka. Lokalne struktury Narodowych Sił Zbrojnych wobec ukrywających się Żydów w świetle powojennych materiałów śledczych i procesowych – przypadek powiatów miechowskiego i pińczowskiego159
Sylwetki177
Adam Sitarek. Danuta Dąbrowska – pionierka badań nad łódzkim gettem178
Joanna Król . „Podczas wojny przebywał w łódzkim getcie”. Portret architekta Ignacego Gutmana184
Materiały194
Dziennik Viktora Hahna z łódzkiego getta195
Viktor Hahn. [Dziennik z Łodzi]199
„Wyprawa w świat”. Wywiady przeprowadzone w getcie łódzkim przez członków Ha-Szomer Ha-Cair209
Michał Trębacz. Oficjalne i intymne. Getto łódzkie w fotografiach233
Michał Trębacz. „Cieszę się, że Państwo Putersznyt przeżyli wojnę i są ze sobą szczęśliwi”. Ryszard Lerczyński – jedyny łódzki Sprawiedliwy251
Relacja Mordechaja Żurawskiego z Chełmna nad Nerem255
Moje przeżycia z 1940 roku257
Nieznane opracowanie: Waldemar Szulc, „Chełmno nad Nerem (Kulmhof). Hitlerowski obóz natychmiastowej zagłady”265
Jankiew Pat. „Żydowski brat z ziemi amerykańskiej, który jest też polskim Żydem”280
W pierwszym kręgu. Listy ukrywającego się287
Z warsztatów badawczych304
Jacek Walicki. Wydział Archiwum getta łódzkiego a Archiwum Ringelbluma305
Adriana Bryk. „Najlepsze dziecko Prezesa” – poczta w getcie łódzkim (1939–1944)321
Krystyna Radziszewska. Wydział dla Wsiedlonych w getcie łódzkim w świetle dokumentów archiwalnych i tekstów autobiograficznych342
Andrzej Grzegorczyk. Procedura i przebieg transportów kolejowych z getta łódzkiego do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem (styczeń–maj 1942 r.)355
Bartłomiej Grzanka. Działalność SS-Sonderkommando Kulmhof w lutym i marcu 1942 r. w świetle dowodów księgowych Sonderkonto 12300 z zasobu Archiwum Państwowego w Łodzi369
Sylweriusz B. Królak. Spacerem po getcie. Doświadczenie przestrzeni getta w Łodzi i w Warszawie z perspektywy pieszego377
Aleksandra Kasznik-Christian. Sprawa Marty Puretz, domniemanej agentki Gestapo z krakowskiego getta386
Punkty widzenia404
Marta Tomczok. Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka „nowej wrażliwości”405
Joanna Tokarska-Bakir. Przedziały śmierci416
Michał Sobelman. Paszporty złudzeń. Sprawa paszportów południowoamerykańskich widziana z Będzina424
Upamiętnienia Zagłady433
Joanna Gubała-Czyżewska. Upamiętnienia Łodzi żydowskiej – w jaki sposób przeszłość uobecnia się w teraźniejszości434
Andrzej Grzegorczyk. Nowa wystawa stała w Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem446
Zofia Wóycicka. Laboratorium zagłady – nowa ekspozycja historyczna na terenie obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem448
Omówienia456
Krzysztof Persak. Co dziś wiemy o niemieckich represjach za pomoc udzielaną Żydom?457
Justyna Kowalska-Leder. Kłopotliwa kategoria. Wokół tomu Świadek: jak się staje, czym jest?476
Recenzje484
Oblicza getta. Antologia tekstówz getta łódzkiego485
Archiwum Ringelbluma. Antologia488
Kobiety Holocaustu496
Wspomnienia z trzech światów500
Strażnicy fatum503
Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XXwieku, t. 4: Holokaust i powojnie (1939–1946)506
Nowe życie? Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi (1945–1949)509
„…udostępnione jak najszerszym rzeszom czytelników…”. Wydania krytyczne prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej513
Curiosa516
Agnieszka Haska. Auschwitz z Auschwitz czyli przepis na bestseller517
Alicja Podbielska. Toruńskie Yad Vashem524
Noty o autorach530
Kolofon534

Opróczpracywykonywanejnapolachprzypisanychdoposzczególnychgrupmłodzieżdbałarównieżoogródcmentarny61.

Wświetleprotokołówzagadnieniapodejmowanenazebraniachgrupcyfrowychpokrywająsięwwiększościzkwestiami

nurtującymigrupyliterowe:skierowaniadopracy,odbiórsadzonek,podziałżywności,przydziałlekówiubrań,sprawysanitarne,

aktywnośćkulturalnaiplanyzałożeniabiblioteki.Nowymiaspektamiwidocznymiwprotokołachsąspory,któreskutkowałykilkoma

zmianamiskładuzarząduirosnącymikonfliktamiwewnętrznymi.Naprzykład19sierpniapojawiłasięinformacjaowyproszeniu

z„audiencji”uprezesaRumkowskiegodelegacjigrupcyfrowych.Musiałotowzburzyćprzedstawicielitychgrup,gdyżdla

załagodzeniasytuacjizarządobiecałinterwencjęwWydzialePlantacji(planowanom.in.zapytać,czy„działalnośćFrontuMłodo

Żydowskiegojestdozwolona”)orazstaraćsięoponownespotkaniezPrezesem.Nakolejnymspotkaniuprzedstawicieligrup

22sierpniazgłoszonojużwotumnieufnościwobeczarząduznastępującymizarzutami:„brakautorytetuzewnętrznego,zamała

inicjatywawporozumieniuzgrupamiliterowymi,niezałatwionesprawyszewca,chleba”,niezałatwienieaudiencjiuPrezesa,

niedokładneprotokołowanie,lekceważenieposiedzeńprzedstawicieligrup,brakopiekispołecznejdlanajbiedniejszychczłonków,

brakstałychposaddlachoćbyniektórychczłonkówiwkońcu–brakapteczkiitermometru.Zarządbroniłsię,twierdząc,żegrupy

literowerozpoczęłypracędużowcześniejinienależysięodnosićdonich,zresztąniemadowodów,że„ichniedogonimy”.Padł

nawetargument,żegrupyliteroweciesząsięwiększąprotekcją.Zzarzutamimusiałsięzmierzyćprzedewszystkimjedenzczłonków

zarządu,Goldring.Posądzanogoozałatwianiepodczasaudiencjiprywatnychspraw,czegoniemógłpotwierdzićdrugizdelegatów,

Schmandt,któryprzyznał,że„niewszedłdoprezesazewzględunanieznajomośćj.żydowskiego”(ciekawyskądinądargument

wdyskusjioznajomościjęzykówprzezRumkowskiego).Osiąkonfliktustałysięnajwyraźniejkontaktyzgrupamiliterowymi,

doktórychczęśćcyfrowychmiałaochotędołączyć,liczącnalepszewarunki.Padłygorzkiestwierdzenia,żeMarysinIIjesttylkodla

chalucówiże„niebyłomowyohachszarachprzytworzeniugrupcyfrowych”.Wewnętrznąopozycjęzarządpodejrzewał,

żeotrzymuje„instrukcjeodniektórychczłonkówgrupliterowych”.Powołanonowyzarząd,tenzaśrozpocząłporządkowanie

zaległychspraw,m.in.załatwiłspotkaniezlekarzamiwsprawiekierowaniaczłonkównabadaniaprzezsekretariat62.Doprowadziłteż

do„konferencji”zRumkowskim,zktórejwyciągniętonastępującewnioski:a)Rumkowskiwie,cosiędziejenaMarysinieII,

najdrobniejszeszczegółysąmuznane,b)większyprzydziałchlebazostałprzezprezesazałatwionatylkodlagrupliterowych,

c)Rumkowskiuważa,żegrupycyfrowesą„zbieraninąnieodpowiedzialnychelementów,bezjakiejkolwiekidei”,d)wspotkaniu

uczestniczyłZachariasz,którywpewnejchwilipokazałRumkowskiemudokumentzpodpisamikilkugrupcyfrowychoprzyjęcie

doliterowych,e)Prezeszgodziłsięodbyćjeszczejednoposiedzeniezzarządemgrupcyfrowych63.

DospotkaniaprzedstawicieligrupcyfrowychzWaadHa-Kibucimdoszło27sierpnia;zdecydowanosięwtedyzałatwiaćwspólnie

wszystkiesprawygospodarczeorazomawiaćsprawyartykułówdlafryzjerów,nasion,szewca,opiekiiMMII.

Zachowanekomunikatyobugrupwskazująnato,żeistotnymzagadnieniemwżyciuhachszarbyłstansanitarnykibuców.

WpołowiesierpniazobowiązanokażdągrupędoutworzeniadwuosobowejKomisjiSanitarnej.Dojejzadańnależałosprawdzanie

czystościwpomieszczeniach,monitorowaniedołówkloacznychiopróżnianieśmietnisk.Związaneztymkosztymusiałypokrywać

grupy.Zorganizowanowykładlekarzaohigienieorazregularniewysyłanogrupydokąpieli.NaterenieMarysinaniebyłołaźni,

grupyotrzymywaływięckartkidołaźniprzyul.Wolborskiej38lubZgierskiej68.Umożliwionozakupproszkulubmiętydomycia

zębów.

Sekretariatygrupkierowałykibucnikównabadanialekarskie.Bardzoprawdopodobnejest,żeopróczwizytuchorychosób

przeprowadzonorównieżprzeglądzdrowotnymłodychludzi.Członkomgrupliterowych(należyprzypuszczać,żetym,którzy

zgłaszalijakieśproblemy)od23sierpniawydawanoformularzelekarskie.Do26wrześniapobranoich464.Naichpodstawie

skierowanodolekarza(nagłówekspisuprecyzuje,żesądoskierowaniadodr.LeonaSzykiera,stojącegowówczasnaczeleWydziału

Zdrowia,niemniejkorzystanozusługlekarzywieluspecjalności,wtymstomatologów)246osób64.Tensammechanizmzadziałał

wgroniegrupcyfrowych.Ponieważwgetcielubowanosięwprowadzeniuwszelkiegorodzajuspisówizestawień,lekarzMarysina

IImógłnazapytanieWaadHa-Kibucimostanzdrowotnyczłonkówkibucówgrupliterowychudzielićwyczerpującejinformacji:

oddnia15lipcadodnia1listopada1940r.odbyłosię2007badań,ztegozanotowanoprzeważnąilośćchoróbżołądka,przeziębień

orazbiegunki.Pewnąilośćskaleczeń,świerzbu,kilkawypadkówchorobypłuc,nerwicysercaityfusu.Ponadtoodbyłosiębadanie

specjalne373chłopcówdlastwierdzeniachoróbwenerycznych,przyczymżadnegowypadkuchorobywenerycznejnie

stwierdzono65.

Ciekawymrozwiązaniemstałosięzatrudnieniefryzjera.OtóżbezrobotnyfryzjerSenderMalińskizaoferowałswojeusługigrupom

literowymjuż23czerwca1940r.Miałstrzycigolić,azapłatąmiałbyćokreślonyprzydziałżywności.Grupymiałysięnatomiast

wystaraćomydłodogolenia66.Zbieranoteżfunduszenanaprawęmaszynkidlafryzjeraorazwodydezynfekujące.Natejsamej

zasadziezjegousługkorzystaliczłonkowiegrupcyfrowych(choćwdokumentachpojawiająsięjużfryzjerzy),ustalająckolejność

odstępowanegomuchleba67.

Życiemieszkańcówhachszar,choćwypełnioneproblemamizwiązanymizwyżywieniem,pracączyutrzymaniemczystości,miało

teżinneoblicza,adostrzecjemożemyraczejniezapośrednictwemoficjalnychdokumentów,leczdziękimateriałompowstałym

wwynikuaktywnościsamychgrup.Ichoćpraca,aprzedewszystkimnaukauprawyrolistanowiładlamłodychchalucówpriorytet,

równieważnazprzyczynideologicznychbyłaaktywnośćwychowawcza,kulturalnaisportowa.

Działalnośćtaodbywałasięzarównonaszczeblumiędzygrupowym,jakiwposzczególnychhachszarach.Jużwlipcu1940

r.WaadHa-KibucimpowołałKomisjęKultury(początkowoKomisjaKulturalno-Wychowawcza).NależelidoniejGrynfeld(grupa

P),Tempelhof(J),JechielFuks(B),Politański(K),IcchakZachariasz(D),RafaelZelwer(G).Jednymzpierwszychzamysłów

Komisjibyłorozpoczęcienaukijęzykahebrajskiego.Cociekawe,wdokumentacjioficjalnejunikanonazwhebrajskich.Wpismach,

owszem,pojawiasięokreślenie„WaadHakibucim”,alewymienniezpolskimiokreśleniami.Rzadkowystępująokreślenia

„hachszara”czy„kibuc”lub„chaluc”,choć,coznamienne,wystrzeganosięichprzedewszystkimwpoczątkowymokresie

funkcjonowaniagrup.Byćmożezwiększąobawąpodchodzonowtedydowładzokupacyjnychizlękuprzednimiukrywano

syjonistycznycharaktergrup.TymczasemwładzeniemieckienieinteresowałysięMarysinemtakdługo,jakdługopanowałytam

spokójiporządek.Natomiastwgazetkach,programach,ankietachiinnychtekstachpowstałychnawewnętrznepotrzebygrupstarano

Brak wyników

Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 16 R. 2020

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra