Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20Gromada:pareczniki—Chilopoda
związanezprzybywaniemsegmentówiodnóży(Geo-
philomorphaiScolopendromorpha).Upareczników
epimorficznychmłodezarazpowyjściuzjajaniepo-
Przekazaniespermatoforupoprzedzonejestzwykle
ruszająsię,aniniepobierająpokarmu,odżywiającsię
złożonymizachowaniamibehawioralnymiiwiążesię
żółtkiemzawartymwciele.Samicetychpareczników
zbezpośrednimkontaktemobupłci,chociażwśród
opiekująsięjajamiilarwamidotrzeciegostadium
parecznikówniedochodzidobezpośredniejkopulacji
rozwojowego,zapewniającimodpowiedniąwilgotność
(ramka2).
iochronęprzedmikroorganizmamiglebowymidzięki
Uwielugatunkówmożliwejestrozmnażanieparte-
wydzielinomswojegociała.Behawioropiekinadpo-
nogenetyczne.Partenogenetycznepopulacje,złożone
tomstwemwykazujeteżCraterostigmus,któregomłode
wyłączniezsamic,występujązwłaszczawsurowszych
wylęgająsięzniepełnąliczbąparodnóży(12),chociaż
warunkachklimatycznychlubnagranicachzasię-
pozostająjakiśczaspodopiekąmatki.Wszystkiepa-
gugatunków.Najbardziejspektakularnyprzypadek
recznikipoosiągnięciustadiumdojrzałościpłciowej
rozprzestrzenianiasiędziękipartenogeneziedotyczy
mogąjeszczerosnąćiprzechodzićnastępnelinienia.
Lamyctesemarginatus,którypłcioworozmnażasiętyl-
konaWyspachKanaryjskich,zaśpartenogenetyczne
populacjespotykanesąwcałejEuropie.
Wśródparecznikówmamydoczynieniazdwo-
Ekologiairozmieszczenie
matypamirozwojowymi:anamorficznym,gdylarwa
wykluwasięzmniejsząliczbąsegmentówniżma
Przedstawicieletejgromadysązwinnymiiszybki-
postaćdorosłaiwtrakcierozwojupostembrionalnego
midrapieżnikami,spotykanymipospoliciewgle-
przybywajejsegmentówiodnóżypokażdymlinieniu
bie,ściółce,podkorą,kamieniami,wspróchniałych
(Scutigeromorpha,Lithobiomorpha,Craterostigmo-
pniach,gdziepolująnadrobnezwierzętaglebowe,
morpha)iepimorficznym,jeślirozwójilinienieniesą
takiejak:wazonkowce,roztocze,skoczogonki,nie-
Rozmnażanieirozwój
RAMKA3.Mechanizmyobronne
Drapieżneparecznikimajądodyspozycjiszeregmechanizmówobronnych,zktórychnajpopularniejszym,
opróczkąsaniazapomocąjadowychszczękonóży,jestobronachemiczna,możliwadziękirozwiniętemusyste-
mowigruczołówepidermalnych.WydzielanieluminescencyjnejsubstancjijestdomenąGeophilomorpha,zktó-
rychkilkagatunkówżyjeteżwPolsce.NależydonichnietylkoGeophiluselectricus(któregonazwawzięłasię
właśnieodzdolnościświecenia),leczrównieżG.flavus,G.carpophagus,StrigamiacrassipesiStigmatogastersubter-
raneus.Niesątogatunkidużychrozmiarów,leczprzyblaskukilkunastocentymetrowegoafrykańskiegogatunku
Oryabarbaricamożnanawetczytać.Nasilenieluminescencjiobserwowanowsytuacjachstresowych.Tropikalne
skolopendry,jeśliprzebiegnąpopowierzchniciałaczłowieka,towmiejscach,gdziedotykałyskórypojawiająsię
czerwoneplamki—śladypazurków.Takieśladypozostawiajątylkowtedy,gdysąwystraszone.Wieletropikal-
nychskolopendrjestrównieżjaskrawoubarwiona,cotakżestanowiostrzeżeniedlapotencjalnychdrapieżników.
Odstraszaniedźwiękiemstosująniektóreskolopendryafrykańskie.Skrzeczącedźwiękiwydajązapomo-
cąnarządówstrydulacyjnychnaostatniejparzeodnóży.Wyjątkoworozszerzonestopyigolenieznarządem
strydulacyjnymmajągatunkipołudniowoafrykańskiegorodzajuAlipes.Zaniepokojonezwierzętrzymaje
uniesionenadziemiąiwydajeostrydźwięk.Gdytrzebaratowaćsięucieczką,ostatnienogipodlegająauto-
tomii(zostająodrzucone),lecznieodrazuzaprzestająruchu,codoskonaleodwracauwagęwroga.
ULithobiomorpha,Scutigeromorphaautotomiaodnóżyprzyucieczcejesttakżebardzopowszechną
reakcjąobronną.Często,zwłaszczaudrobnychpareczników,obronnąreakcjąprzynagłymodkryciukry-
jówki(podniesienialiściaczykamienia)jestzastyganiewbezruchu,anawetudawanienieżywego(tanato-
za).Najczęściejjednaktakasytuacjanietrwadługoikończysiębłyskawicznąucieczką.Naszpospolity
drewniakLithobiusforficatuspotrafiunieszkodliwićpolującegopająkalubmrówkęoplatającintruzalepką
wydzielinągruczołówkoksalnych.Czynitozpomocąostatnichparodnóży.
