Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20MagdalenaRomanowska
PrzechodzącdoanalizypoglądówfilozoficznychHercena,zauważmyprzedewszystkim,
żeonsamnigdyniesystematyzowałswoichpoglądów(chociażichwewnętrznaspójność
icałościowośćniepodlegawątpliwości).Hercenbyłnaturąintegralną,dążyłrównieżdo
integralnościwsferzeideowej,nieszczędzącnawetdrogichmuprzekonań,alefakt,że
odczystejfilozofiiprzeszedłdopublicystyki,przeszkadzałmuwusystematyzowaniu
jegokonstrukcjifilozoficznych.Zadaniehistorykapoleganatym,żebywydzielićto,co
najważniejszewjegowypowiedziach,nietrzymającsięściśleichchronologii,oczywiście
niewychodzącpozagranicetego,coznajdujemyusamegoHercena(Zieńkowski2001:
272).
OkresfascynacjiHeglemnieprzekształciłHercenawpozbawionegokrytycy-
zmunaśladowcęheglowskiegoracjonalizmu.Zieńkowskipodkreśla,żeuważne
badanietwórczościmyślicieladowodzi,iżniebyłonheglistą,wpełnymtego
słowaznaczeniu.Nietylkoluźnotraktowałsystemheglowski,lecztakżeprzej-
mowałzniegowyłącznieteelementy,którebyłymupotrzebne(Zieńkowski
2001:264).WokresiekiedypowstawałDyletantyzmwnauce,Hercenznajdo-
wałsięjeszczepoddużymwpływemHegla,byłwyznawcąidealizmu,sądził,że
materiajestprzejawemwiecznego,nieskończonegoducha.PodzielałzHeglem
przekonanie,żemyślenie,abyosiągnąćsamoświadomośćiwolność,wyobco-
wujesiępoczątkowowprzyrodzie,gdzieduchjestobecnywstanienieświado-
mym,anastępniewhistorii,dziękiktórejosiągasamoświadomość.Jednakżejuż
wseriiartykułówpodwspólnymtytułemListyobadaniuprzyrody(1844–1846)
HercenkrytykujeHegla,pisząc:„Hegelwszystko,coczasowe,wszystko,coist-
nieje,składawofierzemyśliiduchowi;idealizm,wktórymzostałwychowany,
którywyssałzmlekiemmatki,wpędzagowjednostronność,którąsamneguje,
istarasięstłamsićprzyrodęduchem,logiką”(Hercen1961:III119).Wliście
doOgariowapodkreśla:„Logikachełpisię,żeaprioriwyprowadzaprzyrodę
ihistorię.Przyrodaihistoriajednakdlategosąwielkie,żetegoniepotrzebu-
ją,cowięcej–samewyprowadzająlogikęaposteriori”(Hercen1961:XXII
219).Kluczemdorozstrzygnięciakwestiistosunkumyśleniadobytujestdla
rosyjskiegomyślicielaidearozwoju.Każdy,ktoodrywamyślenieodprzyrody–
podkreśla–zakłada,żeprzyrodasięnierozwija.Jeżeliprzyjąćtezęodwrotną,
żeprzyrodasięrozwija,czylirozpatrywaćją„taką,jakąonajest”,okażesię,
że„świadomośćniejestobcaprzyrodzie,ajestwyższymstadiumjejrozwoju”
(Mariejew2003:672).Historiamyśleniajestprzedłużeniemhistoriiprzyrody–
aniprzyrody,aniczłowiekaniemożnazrozumiećpozaprocesemhistorycznym
(Istorijarusskojfilosofii2001:177).
WListachobadaniuprzyrodyzawartajestrzeczywiścieostracharakterysty-
kaidealizmu:„Idealizmtonicinnegojakscholastykaprotestanckiegoświata”
(Hercen1961:I99).Hercenpiszeotym,żefilozofiapowinnaprzezwyciężyć
„dualizm,idealizm,metafizycznąabstrakcyjność”orazżefilozofia„nieopar-
tananaukachprzyrodniczych,empiryzmiejestwidmem,metafizykąiideali-
zmem”(Hercen1961:I101).Idealizmbyłrównieżgłównymzarzutemwysunię-
tymprzeciwkoHeglowi.
