Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.2.1.Istotazdolnościmotorycznych–pojęcie,
definicja
Wrozpatrywaniuzagadnienianależywskazaćnafakt,żewpolskimpiśmiennictwie
wdalszymciąguznamionaokreślasięnajczęściejjako„cechymotoryczne”.
Generalnienależykrytycznieodnieśćsiędoterminu„cechymotoryczne”,rozumiane
jakocechyorganizmuczłowieka,ichdefinicjesąbowiembardzoodległeodrzeczywistych
cechludzkiegoustroju,jakteżistotytegopojęcia.Analizowaneznamionamotorycznenie
sątrwałymi,niezmiennymiijednorodnymiwłaściwościamiorganizmuczłowieka,lecz
utajonymizmiennymi,czylizdolnościamiwarunkującymiprzebiegiefektczynności
ruchowej.Termin„zdolność”określazatemwsposóbjednoznacznyfunkcjonalne
możliwościczłowiekadowykonywaniaczynnościruchowych.Konstytutywnym
elementempojęcia„zdolność”jestwięczawszeaspektdziałaniaczłowieka
zorientowanegonaosiągnięciamotoryczne(„wyczynmotoryczny”);niemazdolnościbez
działania.Tokryteriumniedotyczynatomiastterminu„cecha”;onapoprostujest
iokreśladanąosobęniezależnieodstanuaktywnościlubbezczynności.Nierozwijając
szerzejtegozagadnienia,odsyłamyzainteresowanychdopracJ.Raczka(1987);
Sankowskiego(1990);Szopy(1992).
Należyzdecydowaniestosowaćokreśleniazdolnościmotoryczne,gdyżterminten
rzeczywiścieobejmujeistotęomawianychznamionmotorycznych.Nawiązujesięprzytym
doznaczenianadawanegotemupojęciuwpsychologii,traktującjejakocharakterystyki
indywidualnychwłaściwościfizycznychipsychicznych,rozwijającychsięnapodłożu
wrodzonychzadatkówbiologicznych,którewarunkująskutecznewykonaniedziałań
ruchowych.
Zdolnościmotorycznedefiniujemydzisiajjakohipotetyczne(logiczne)konstrukty
owysokimstopniuuogólnienia,określająceindywidualneróżnicewpoziomieprocesów
ifunkcjisterująco-regulacyjnychczyteżenergetycznegozabezpieczenia,któreleżą
upodstawrealizacjiwielustrukturalniezróżnicowanychczynnościruchowych.Ichistotną
cechąjestrelatywniewysokistopieńogólności,awięcniezwiązaniezformą/techniką
ruchu.
Zatemzdolnościmotorycznetozłożonysystemuwarunkowań,zintegrowanyzbiór
elementówistosunkówmiędzynimi,którewyznaczająmożliwościdziałańruchowych
idecydująoefektywnościmotorycznej.Zdolnościbazująnawrodzonych,genetycznie
uwarunkowanychzadatkach,ukształtowanychjednakśrodowiskowowtokurozwoju
ontogenetycznegoizmieniającychsiępodwpływemoddziaływańotoczeniaorazwłasnej
aktywnościczłowieka.Niewiążesięichzatemwyłączniezinformacjązawartąwkodzie
genetycznym,leczuznajeobopólnyudziałwichrozwojuczynnikagenetycznego
iśrodowiskowego.
Zdolnościmotorycznychniewolnotakżerozpatrywaćjakokonstruktusumującego
izolowanepredyspozycje,leczzawszejakozłożony,wielowarstwowyidynamicznysystem
stosunkówizależnościmiędzyróżnymielementamispójnejcałości.Predyspozycjenie
wyznaczająwsposóbjednoznacznytreścizdolności.Tensamskład,leczozróżnicowanych
wewnętrznychrelacjach,możetworzyćróżnezdolności.Takżeróżnepredyspozycjemogą
byćpodstawąidentycznychzdolności(Čelikovsky1985;Hirtz1985;Hornowski1985;
Sankowski1990).Złożonośćelementóworazskomplikowanestosunkiizależności
uzewnętrzniająsięostateczniewzintegrowanymefekciemotorycznym,tj.określonej
czynnościruchowej.Zdolnościmotorycznesąwięckonstruktemzłożonym
inieredukowalnym.Oichznaczeniuniedecydująwłaściwościróżnychwewnętrznych
uwarunkowań,leczpewnecentralnemechanizmyintegrujące.Dlategodoocenyzdolności
motorycznejniemożnawykorzystaćpomiarówpojedynczychelementówskładowych.
Tewyizolowane„cegiełki”,choćbynajgłębiejpoznane,nigdyniebędąodzwierciedlać
złożonejistotyzdolności.Decydującajesttuniesamaprzedmiotowośćelementów,aleich
powiązaniaistosunkitworzącespójnącałość.Acałośćtowięcejniżsumajejczęści,
stwarzabowiemnowąjakość.Jesttopodstawowykanonrozumowaniaholistycznego,
którepowinnotakżeobowiązywaćwanalizieludzkiejmotoryczności.
Problemzdolnościmotorycznychiichlokalizacjiwstrukturzemotorycznościjestnadal
przedmiotemdyskusji.Mimorozbieżnościwinterpretacjizagadnienia,istniejezgodność
