Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
WSTĘP
Pouniibrzeskiejw1596rokuczęśćprawosławnychprzeszładoKościołagrecko-
katolickiego,adiecezjachełmskafunkcjonowałajakounicka(wlatach1650-1652
powróconodoprawosławia).Takistanrzeczymiałwpływnapolonizację.Jaktwier-
dziM.Roszczenko,„[w]wynikuuniibrzeskiejKościółprawosławnystraciłswe
dawneprawaiprzywileje,niebyłteżuznawanyprzezkróla.Uniabrzeskastałasię
początkiemdługiegookresuwalkisporówocerkwieicmentarzepomiędzyprawo-
sławnymi(nazywanoichwówczasnajczęściejdyzunitami)aunitami,popieranymi
przezKościółkatolickiiwładzępaństwowąnaczelezkrólemZygmuntemIII”[Rosz-
czenko2002,63].Sytuacjaprawosławnychuległapoprawiepoobjęciutronuprzez
WładysławaIV
,któryuznałistnieniehierarchiiprawosławnejwRzeczypospolitej
[Roszczenko2002,64].DlaCerkwiprawosławnej,jakwiadomo,ważnącezuręsta-
nowiuniabrzeska.Zainicjowaneprzezunięprocesydoprowadziłydoformalnego
zanikuprawosławiawbyłejeparchiichełmskiej.Prawdopodobniepozostałoono
jednakwsferzementalnejiobyczajowejtutejszychunitów[Gil1999,193].
Podecyzjiczęścihierarchówprawosławnych,którzyprzyjęliunięzRzymemw1596
rokuwBrześciu,namapiewyznaniowejRzeczypospolitejpojawiłasięCerkiewunicka,
którabyławopozycjiwstosunkudoCerkwiprawosławnej.RelacjeobuCerkwinie-
którzybadaczeokreślająjakoswegorodzaju„wojnęreligijną”[por.Gil2005,136].
Trudnejestdokładneprzedstawieniestanuposiadaniapo1596rokuzarówno
prawosławnych,jakiunitów.Przyczynąjestto,żenatymsamymtereniefunkcjo-
nowałydwaorganizmywyznaniowe,któreodwoływałysiędotejsamejtradycji
prawnej,ajednocześniewzajemniesięzwalczały.Niełatwejestustalenieliczby
parafiiidóbr,któreznajdowałysięwewładaniuparochów,ponieważposzczególne
ośrodkiparafialneczęstowielokrotniezmieniaływyznanie.Czasemczyniłtokapłan,
aczasemczęśćwiernych.Wdiecezjichełmskiejtakistanrzeczyistniałdopoczątku
XVIIIwieku,kiedyprawosławiezanikłoikiedyreligiąludnościruskiejnatym
obszarzestałsiękatolicyzmwobrządkuwschodnim[Gil2005,136].
Diecezjachełmskaobejmowaławwojewództwiebełskimpowiaty:buski,horo-
delskiigrabowieckiwcałości,atakżepowiatbełskibezczęściwokółLubaczowa
[Gil2005,160].Kształtdiecezjizperspektywyintegralnościterytorialnejniebył
korzystny.Miałanatowpływdużarozpiętośćjejgranic,cozkoleiwpływałona
trudnościwwytworzeniusięnaturalnychwięzów,którewynikałybyzeświadomości
przebywaniawjednymorganizmieadministracyjnym[Gil2005,161].Wwieku
XVIIIliczbaparafiisystematyczniewzrastała.Zaprzyczynytakiegostanurzeczy
należyuznaćm.in.przyrostludnościiwzrostjejzamożności,atakżezapewnefakt,
żebyłtookrespozbawionykonfliktówwojennych.
DrugapołowaXVIIIwiekuzaznaczyłasięwhistoriidiecezjichełmskiejjako
okresjejdynamicznegorozwoju.Wsferzestrukturprzestrzennychosiągniętostan
optymalny.Tosprawiło,żeskoncentrowanosięnazwiększaniustanuzarówno
wiernych,jakiklerudiecezjalnegoizakonnego.
