Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nierozwiązujeproblemów,niewykonujeprojektówpraktycznych,nieprzeprowadzadoświadczeń,niedziała,niebada.
Nalekcjijestcicho(boalboniemówinikt,albomówinauczyciel,albouczeń–czegowymagaPodstawaprogramowakształceniaogólnegodlaszkół
podstawowych:„niemówizbytgłośno”92),nieruchomoiśmiertelnienudno.
Dziecipoddawanesąnieustannymofensywnymdziałaniomnauczyciela:instrukcjom,poleceniom,nakazom,wskazówkom,poradomikorektomwypływającym
znauczycielsko-metodycznegozamysłukoncepcyjnego.Niemająszansynaintegrowaniewłasnegomyślenia.
Podobnemechanizmyrządząpozostałymiobszaramiwczesnegoedukowania.Rekonstruującznaczenia,jakienauczycielenajmłodszychuczniównadająichwiedzy
dotyczącejżyciaspołecznegoijegouczestników,awięcgromadzonejprzezkażdegowtokucodziennychdoświadczeńodpierwszychchwilżycia,AgnieszkaNowak-
Łojewskawewspomnianychwcześniejbadaniachwykazała,żesilniewysyconesąteznaczenia,zgodniezktóryminauczycielewidzątreśćiźródłatejwiedzy
wrzeczywistościpozaszkolnej.Sąprzekonanioswojejnadrzędnej,rzecbymożna–boskiej,rolikreatorówwiedzydzieci:„Jajestemdlanichźródłemwiedzyszkolnej
izawszepowtarzamdziecku,żebywzięłoodemniewszystko,cowiem.Beznauczycielamożnasięczegośnauczyć,alemniej,noboniewiadomo,czego,gdzie
ijak”93.Sądząnawet,żetowszkoledzieckopoznajeswojącodziennośćpozaszkolną,świat,który–jaknależysądzić–odbierałodotądbezświadomości:
Szkolnawiedzajestpodstawowa.Bezniejdzieckonaglebędziemiałoproblem,okażesię,żemajakieśluki.Przekazujemyimbardzodużorzeczy:omiłości,orelacjachmiędzyczłonkamiwrodzinie,jak
możemypomagaćsobiewzajemnie,otym,jakiesąobowiązkiiprawaczłonkarodziny,czylicodonasnależy,jakajestmama,tata,dziadkowie,czymonisięzajmują[...],takżewszystkiegowłaściwie94.
Takierozumienieedukacjiróżnisięodmodelirealizowanychwinnychkrajacheuropejskich–nawettych,wktórychszkolnictwojestnadalraczejtradycyjne.Jak
piszewswojejantropologicznejanalizieJoannaNowicka:
Napłaszczyźnieintelektualnejnajistotniejszymnastępstwemkartezjańskiejkoncepcjifrancuskiejedukacjijestnaukakrytycyzmu.DzieckouczęszczającedoszkoływeFrancjirzeczywiściebardzowcześnieuczy
sięniedowierzaćtemu,cosłyszy,widziiczyta,istajesięzdolnedoodkrywaniacudzychpobudek,sprzecznychpunktówwidzenia,coprowadzidouświadomieniasobierelatywnościsprawtegoświata95.
Sytuacjawpolskichklasachpoczątkowychokazujesięjeszczegroźniejszawskutkach,gdyweźmiemypoduwagętreściwiedzyspołecznejoferowaneprzezszkołę.
Zbadańwyłaniasięobrazofertyedukacyjnejpełnejstereotypizacjirólspołecznychiadaptacyjnychmodelidziecka,narzucającychwzorceugrzecznienia
ipodporządkowania,fałszującejrzeczywistośćspołeczną,wykluczającejrozległeobszarytematyczne96.
Osobnymwątkiem,któryzuwaginaograniczenieobjętościrozdziałumogęjedyniezasygnalizować,jestdeformacjakomunikacjiszkolnej.Polegaona
nawprowadzaniukodujęzykowegonieobecnegonigdziepozaszkolnąklasą.Symbolemtejdeformacjijestpowtarzanyzdużymnasileniemwymógmówieniapełnym
zdaniem.„Trudnosobienawetwyobrazićsytuacjężyciową,wktórejktokolwiek,kiedykolwiekikomukolwiekmógłbywsposóbnaturalnynakazaćmówićtzw.
pełnymizdaniami”97.Tasytuacjawpisujesięwkomunikacjęuwarunkowanąwyłączniefunkcjądydaktyczną,adyskursszkolnypozostajebezzwiązkuzestrukturą
ilogikąfunkcjonowaniajęzykapolskiego98.Ponieważpolecenienauczycielawynikajedyniezprzemożnejchęci–jakpiszeMaciejKawka–„[...]czynieniarzeczy
słusznychzpedagogicznego,aniemerytorycznegopunktuwidzenia”99,tenzabieg,który„[...]wintencjinauczycielamauczyćdziecipoprawnegoposługiwaniasię
językiem[...],generujewypowiedziniepoprawneisztuczne”100.Dziecizatemprzezkilkagodzindzienniewciągutrzechlatuczestnicząwswegorodzaju
socjalizującymtreningujęzykowym,którynietylkonigdyimsięnieprzyda(chybażewybiorąwprzyszłościzawódnauczycielaklaspoczątkowych),alektóry
pozbawiaichkompetencjiwtymzakresieiprowadzidorozpaduświatówmówionych,wjakichuczestniczą.
Wnioski,dojakichnapodstawieprzeprowadzonychbadańdochodziHalinaSowińska,sąjednoznaczneidramatycznewwymowie:
[...]współczesnedziewięcioletniedziecko,częstotakwielostronnieuczestniczącewróżnychdziedzinachżyciaspołecznegowwymiarzeglobalnym,wszkoledoznajetotalnegopoczuciazależności
odnauczyciela.Nauczycielzainteresowanywyłącznierealizacjąprogramudecydujeotym,codzieckojestzobowiązanerobić,comamyśleć,wjakisposóbpracowaćijakrealizowaćzadania,przyczym
alternatywnemyślenieialternatywnedziałaniedzieckasąprzedmiotemrestrykcjizestronynauczyciela101.
Dziecidoskonalerozpoznająregułyrządząceszkołą,któraokazujesięinstytucjąaspołeczną,antytwórczą,opartąnazakaziesamodzielnegomyśleniaoraznabraku
zaufaniadoichkompetencjiinadyrektywnymsterowaniuichaktywnością.JakraportujeSowińska:
Ponad50%uczniówmaprzekonanie,żenauczycielnieakceptujeichprawadoniezgadzaniasięzpoglądaminauczyciela.Ponad30%dziecijużnatymetapieprzekonujesię,żeodstępstwoodnarzuconych
przeznauczycielaregułpracyisposobuwykonaniazadańipoleceńjestkarane.[...]Nagradzanisąuczniowiedonoszącynakolegów102.
Wtakisposóbtworzonajestkulturowarzeczywistośćklasyszkolnej,wktórejzakładasię,żeuczeńprzedrealizacjąlekcjiniewieniclubwieźle,wktórejjedynym
drogowskazemwiedzyirozumieniajestprogramzapośredniczonyizoperacjonalizowanyprzezpodręcznikinauczyciela,wiedzaszkolnastanowinarzędzie
niezastąpionegooświeceniaimusibyćwyrażonajęzykiemszkolnymwkomunikacjiściślekontrolowanejprzeznauczyciela.Prostąkonsekwencjąjestodrzucenie
możliwościfunkcjonowaniadziecijakooddolnieinicjującychrozumienieiposzukiwanienowychznaczeń,samodzielniebadającychieksperymentujących,otwartych
nakorzystaniezalternatywnychźródełwiedzy.Zamiasttegoprzetrzymujesięjewskansenieedukacyjnymrodemzczasów,gdywpromieniuwielukilometrów
nauczycielbyłjedynąosobą,któraumieczytaćipisać.Wtensposóbszkołazapewnianajmłodszymuczniomrodzajsocjalizacji,którypoleganakilkuletnimukrywaniu
tego,cowiedząiumieją,maskowaniuswoichbrakówlub–przeciwnie–manifestowaniubrakukompetencji,którewrzeczywistościposiadają.Towarzyszytemu
permanentnedoświadczaniesytuacji,wktórejtylkowiedzazadekretowanaprzeznauczycielajakolegalnaitylkouznaneprzezniegostrategiemyślenia,uzasadniania,
wartościowaniaitakdalejzapewniająprzetrwanieisukces,ainnenależywyprzećionichzapomnieć.Dzieckotraciorientacjęwzasobachznaczeń,jakie
sąmuserwowane.Imsilniejwrastawrolęucznia,tymjegodezorientacjajestwiększa.Światzaczynasiędzielićnaten„szkolny”iten„normalny”.Poznawcze
itożsamościowekonsekwencjetakiego„wzrastaniawrozwoju”musząbyćbardzopoważne.