Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
29
Jakbowiemwiadomo,dziedzicwłasny,zwanyteż„dziedzicemkoniecznym”,nabywał
spadekodrazuwchwilipowołaniadoniego,czytonapodstawietestamentu,czydzie-
dziczeniaustawowego,chybażepretorudzieliłmubeneficiumabstinendi17.Jeżelitakich
osóbniebyło,spadekprzypadałdziedzicompostronnym,np.dalszymkrewnym.Objęcie
spadkuniebyłojednakichobowiązkiem,moglidokonaćgoprzezcretio–formalne
oświadczeniewoliprzyjęciaspadkuskładanewobecnościświadków.Wpóźniejszym
prawiecretiozostałowyparteprzezproheredegestio,czylidorozumianeoświadczenie
wolidokonywaneprzezrozpoczęciewykonywaniaprawiobowiązkówspadkobiercy.
Odśmiercispadkodawcydochwiliobjęciaspadkuprzezdziedzicapostronnego–heres
extraneus–spadek,wrozumieniurzymskichjurystów,znajdowałsięwstaniezawiesze-
nia;niemającwłaściciela,spadekspoczywał18.Pozostawaniemajątkubezwłaściciela
wywoływałonegatywnedlażyciawspólnotyskutki,takiejak:występowanieniewolni-
kówpozbawionychpana,którzymoglizbiecistanowićzagrożeniedlaobywatelijako
złodziejeczyrozbójnicy,niemożliwośćzaspokojeniawierzycielizmarłegodłużnika,
przerwawwartościowejdlaspołecznościdziałalnościgospodarczej.Korzystałynatym
osobypostronne,dokonującusucapioprzedmiotówwchodzącychwskładspadkuleżą-
cego.Zamieszkiwanowopuszczonychdomach,zabieranozwierzętairzeczyruchome,
traktowanoniewolnikówjakwłasnych,oilecinieuciekli.Przezdługiczastakiezacho-
wanieniebyłouznawanezanaganne,wszczególnościnieuważanogozafurtum19.
Wdawnymprawienieuznawanozabraniarzeczyzespadkuleżącegozaprzestęp-
stwo.Popierwszedlatego,żewprawieklasycznym,oczyminformująnaschociażby
Gaius20czyIavolenus21(zaLabeonem),hereditasiacensbyłuznawanyzarzeczniczy-
ją,którejniemożnaukraść,ponieważniemaosobypokrzywdzonejprzeztenczyn.
Widzimy,iżskorodanarzeczczyzbiórrzeczyniemawłaściciela,tozabranieichniejest
kradzieżą.Wskazujesiępraktycznyaspekttegostanowiskajakozapobieżeniezjawisku
spadkuleżącegoiprzestrogędlaspadkobierców,byniezwlekalizprzyjęciemspadku,
gdyżktoinnymożeichubiec.
Zpewnościąwpływnatęzmianęstatusuprawnegoczynuuważanegodotądzado-
zwolonyiszerokorozpowszechnionegospowodowałreskryptMarkaAureliusza,wpro-
wadzającyodpowiedzialnośćkarnązawykradzeniemajątkuspadkowego.Potępienie
tegozjawiskasięgajużczasówwcześniejszychiwiążesięzaktywnościąprawotwórczą
Hadriana,cesarza,którydokonałrównieimponującegowkładuzarównowprawokar-
ne22,jakispadkowe.Wskutekjegoreskryptuosobaniebędącadziedzicemobejmująca
cudzyspadekniekorzystałazochronyprawnej23.Władcazezwoliłbowiemdziedzicowi
postronnemu,któryzdecydowałsięnaobjęciespadku,nawystąpienieprzeciwexpila-
17W.Wołodkiewicz,M.Zabłocka,Praworzymskie.Instytucje,Warszawa2001,s.187.
18W.Osuchowski,Hereditasiacens,s.209.
19M.Lemosse,Crimenexpilataehereditatis,„RevueHistoriquedeDroitFrançaisetEtranger”,t.76:
1998,z.2,s.256.
20D.1.8.1pr.GaiuslibrosecundoInstitutionum.[…]reshereditariae,antequamaliquisheresexistat,
nulliusinbonissunt.
21D.28.5.65(64).IavolenuslibroseptimoEpistolarum.Eiusservum,quipostmortemmeamnatuserit,
heredeminstituiposseLabeofrequenterscribitidqueverumessemanifestoargumentocomprobat:quia
servushereditarius,priusquamadeaturhereditas,instituiherespotest,quamvisistestamentifactitempore
nulliussit.
22K.Amielańczyk,RzymskieprawokarnewreskryptachcesarzaHadriana,Lublin2006.
23W.Osuchowski,Hereditasiacens,s.213.
