Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Czygeografiarządzihistoriąikulturą?
35
Związekpołożeniageograficznegozlosamiludzkimidostrzegalijużstarożytni
Grecy.UwaginatentematznajdujemywdziełachArystotelesa,TukidydesaiPliniusza
Starszego.SzerszątegoanalizęprzypisujesięjednaksławnemulekarzowiHipokratesowi
ijegodziełuPowietrze,wodyimiejscalubewentualnieOpowietrzu,wodachiokolicach(Peri
aeron,hydaton,topon).Wyjaśniłtamwpływklimatów(klimata,l.p.klima)nacharakterczte-
rechpłynów-humorów(tj.krwi,żółci,śluzuiczarnejżółci;taostatniaoznaczałauniego
prawdopodobnieciemniejsząkrewżylną).IchproporcjezdaniemHipokratesawynikają
zróżnicpołożeniageograficznego,odpowiedzialnegozacechyfizyczneicharakterludzi,
awkonsekwencjizaichdziałaniailosy.Jednakpojęcieklimatówprzypisalimudopiero
późniejsikomentatorzy.SamHipokratesużywałwieloznacznegopojęciahora,oznaczają-
cegoteżopróczklimatuokreswynikającyzprawnatury,wtymrok
39
.Jegodziełostanowiło
Dnajstarszysystematycznytraktatdotyczącywpływuśrodowiskanakulturęczłowieka”
40
.Co
więcejDbyłatoradykalnapraca,wktórejwsposóbjasnybogowiejakoczynniksprawczy
zostalizastąpieniprzezprzyrodę[ś].JegoPowietrze,wodyimiejscatoodkrywczapraca
dotyczącazwiązkówklimatu,krajobrazu,ludzkiejfizycznościitemperamentu”
41
.
DonajciekawszychfragmentówdziełaHipokratesanależyjegoporównaniecharak-
teruEuropejczykówzAzjatami,przyczympierwsiniesąukazaniwświetlezbytpozy-
tywnym.Hipokratesuważazabardziejkorzystnedlaczłowiekaazjatyckiewarunkigeogra-
ficzneiprzyrodnicze:DUważam,żeAzjanajbardziejróżnisięodEuropyzarównopod
względemtegowszystkiego,cowyrastazziemi,jakipodwzględemmieszkańców.Wszystko
bowiemjestowielepiękniejszeiwiększewAzji,ziemiamatułagodniejszyniżEuropa
klimat,amieszkańcyzcharakterusąbardziejłagodniiulegli.Przyczynątegojestujedno-
licenieklimatu,ponieważAzjależynawschodzie,pośrodkustrefywschodówsłońca,ijest
bardziejoddalonaodrejonuzimna[ś].WarunkiwAzjiniesąjednakwszędzietakiesame,
lecztylkoteokolice,któreleżąmiędzystrefągorącąizimną,wydająnajwięcejowocówisą
najlepiejzadrzewione,mająnajłagodniejszyklimatinajzdrowsząwodę,zarównoznieba,
jakitepochodzącezziemi.[ś]plonysątamobfite,czytopochodzązzasiewu,czytoje
samazsiebiewydałaziemia,aztakichowocówkorzystająludzie,uprawiającdzikierośliny
iprzesadzającjenawłasnypożytek.Taksamobydłotamhodowanejestdorodne[ś]
ludziesąbardzookazali,oszczególniepięknejpostaci,owysokimwzroście[ś].Krainata
swojąnaturąiumiarkowaniemklimatuwydajesięprzypominaćwiosnę.Jednakżemęstwo,
zahartowanie,pracowitośćiodwaganiemogąwtakichwarunkachsięukształtowaćani
utubylca,aniuprzybysza”
42
.
ZaskakujezdanieHipokratesaocechachantropologicznychAzjatów,zwłaszcza
oichwzroście,słabejpracowitościiodwadze.NiebawemEuropaprzekonasię,żeprzy-
najmniejcodoodwagiAzjatówHipokratessięmylił,gdyzewschoduzaczęłynadciągać
hordyHunów,późniejMongołówś
39
Hippocrates,Deaere,aquis,locis–Opowietrzu,wodachimiejscach,tłum.A.Marchewka,M.Świder,wstęp
ikoment.M.Świder,Poznań2014;zob.teżprzekładH.Łuczkiewicza,Opowietrzu,wodachiokolicach,Warszawa1864.
40
C.J.Glacken,TracesontheRhodianShore:NatureandCultureinWesternThoughtfromAncientTimestotheEnd
oftheEighteenthCentury,Berkeley-LosAngeles1967,s.82.
41
Introduction,w:TheAnthropologyofClimateChange.AnHistoricalReader,ed.M.R.Dove,Chichester2014,
s.[5-6].
42
Hippocrates,Deaere,aquis,locis,s.29-31.
