Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
określenieczasowejzmiennościiprzestrzennegozróżnicowanianatężeniadanego
procesuorazprzyczyntychróżnic–towyzwaniastojąceprzedgeomorfologami.
Naogół,wgeomorfologiiwyróżnićmożnaczterypodejściabadawcze:
•morfograficzne,któregoistotąjestopisukształtowaniapowierzchniziemi.Posługu-
jemysięwnimokreśleniami,któreniewskazująnasposóbpowstaniaform,ajedy-
nieokreślająichzewnętrznywyraz.Donichnależątakieterminy,jakrównina,wy-
żyna,dolina,stok,grzbiet,skałkaiinne.
•morfometryczne,zmierzającedoustaleniageometrycznychcechformrzeźby.
Częśćparametrówmorfometrycznychjestprostaistosunkowołatwadookreślenia
(np.długość,wysokość,nachylenie,krzywizna),innesąwynikiemagregowania
iprzetwarzaniadanychpodstawowych(np.energiarzeźby,stopieńrozdolinnienia,
gęstośćsiecirzecznej).Dziękimorfometriicechypowierzchniterenumogąbyćwy-
rażonewbardziejobiektywnysposób,asąsiednieobszaryporównywanezesobą.
•morfogenetyczne,wramachktóregojestodtwarzanepochodzenieformiokreślane
mechanizmyichwspółczesnegorozwoju.Wtymcelugeomorfolodzystosująróżne
metodyanalitycznepozwalająceokreślićcharakterprocesuzachodzącegowprze-
szłości,aktóregoefektemjestdzisiajobserwowanaforma,atakżedoskonaląme-
todypomiarutempaiocenyuwarunkowańprocesówzachodzącychobecnie(zob.
załącznik,str.442).Zasada„teraźniejszośćjestkluczemdoprzeszłości”matu
szczególnezastosowanie,aczkolwiekniewolnozapominać,że„teraźniejszość”nie
zawszeiniewszędziejestwpełnireprezentatywna.
•morfochronologiczne,wktórymcelemjestokreśleniewiekuformiichzespołów.
Geomorfolodzysązainteresowanizarównowiekiemwzględnymirelacjamiwieko-
wymisąsiednichform,jakiichwiekiembezwzględnym.Specyfikaprocesówpo-
wierzchniowychsprawia,żewwieluprzypadkachpowinnosięmówićnieowieku
form,aleoczasieichtrwaniawkrajobrazie,ewentualnieowiekuformyinicjalnej.
Drobneformy,naprzykładżłobinyerozyjnenastoku,mogąpowstaćpodczasjed-
negoepizoduopadowego,trwającegokilkadziesiątminut.Większeformyrozwija-
jąsięprzezdłuższyczas,mogąteżbyćdiachroniczne.Przykładowo,współczesna
dolinaWisłyskładasięzwieluodcinkóworóżnejgenezieiróżnymczasiefunkcjo-
nowania.
Geomorfologiajestzarównonaukąpodstawową,jakistosowaną.Waspekcie
podstawowymzmierzaonadopoznaniafundamentalnych,uniwersalnychprawidło-
wościrządzącychewolucjąpowierzchni,jejzróżnicowaniemprzestrzennymizmien-
nościączasową.Niezaniedbujejednakprzytymuwarunkowańlokalnych,które
wznacznymstopniumodyfikująprzebiegiefektprocesówrzeźbotwórczych.Naprzy-
kładziezdziedzinygeomorfologiifluwialnej,możnatorozumiećwnastępującyspo-
sób.Zachowaniestrumieniawodyijegozdolnośćdowykonaniapewnejpracydyktu-
jąogólnezasadyfizykipłynów,dlategotakiewielkości,jakmocstrumieniaczyliczba
Reynoldsa(zob.rozdział8.2),mogąbyćokreślanedlakażdegociekuniezależnieod
jegowielkościimiejscanaZiemi.Obietewielkościzawierająwsobieelementy,któ-
reodzwierciedlająuwarunkowanialokalne(spadekkoryta,przepływ,lepkośćcieczy),
dlategoefektymorfogenetycznedziałalnościwodypłynącejbędąwróżnychmiejscach
diametralnieróżneodsiebie.
14
