Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ryc.2.5.Krawędziekontynentów:1aktywne,2wielkieprogikontynentalnewzdłużkrawędzipasywnych
Wprzeciwieństwiedokrawędziaktywnych,aktywnośćtektonicznawzdłużkrawę-
dzipasywnychjestniewielka,awulkanizmjeślikrawędźjestjużznacznieoddalona
odstrefyryftowejpraktycznieniewystępuje.Typowymiformamiukształtowaniapo-
wierzchnikontynentówrozległerówninynadbrzeżne,przedłużającesięwszeroki
iłagodnieopadającyszelfpodmorski(zob.rozdział3.4.1).Napewnychodcinkach,
liczącychnawettysiącekilometrówdługości,krawędziepasywnemająjednakod-
miennycharakter.Równinanadbrzeżnajestzredukowanadowąskiegopasaszeroko-
ści10–50km,azaniąostrowyrastaskalnypróg,któregocałkowitawysokośćmoże
przekraczać2000m,apowszechnymelementemwysokieurwiskaskalne(fot.1).
Tewielkieformyrzeźbynazywanewielkimiprogamikontynentalnymi(ang.Great
Escarpments).Wklimaciewilgotnymonemocnorozczłonkowanedolinamikrót-
kichrzekodużymspadku.Nachylenieterenuwkierunkuwnętrzakontynentujest
bardzomałe,copowodujeogólnąznacznąasymetrięrzeźby(ryc.2.6).Przykładami
progówkontynentalnychWielkieGóryWododziałowewAustralii,GhatyZachod-
nienaPółwyspieIndyjskimiGórySmoczewpołudniowejAfryce,atakżeGórySkan-
dynawskiewEuropie,przyczymturzeźbazostaławznacznymstopniuprzekształco-
naprzezlodowce.Wceluwyjaśnieniapowstaniawielkichprogówkontynentalnych
zaproponowanokilkaróżnychteorii,ależadnanietłumaczywpełniprzyczynznacz-
negowydźwignięciafragmentukontynentuwznacznymoddaleniuodgranicpłyt.
Zkrawędziamipasywnymizwiązaneujściawielkichrzek,będącychgłównymiarte-
riamitransportuosaduzwnętrzakontynentówdooceanów(np.Missisipi,Amazon-
ka,Kongo,Ganges).
29