Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ryc.2.5.Krawędziekontynentów:1–aktywne,2–wielkieprogikontynentalnewzdłużkrawędzipasywnych
Wprzeciwieństwiedokrawędziaktywnych,aktywnośćtektonicznawzdłużkrawę-
dzipasywnychjestniewielka,awulkanizm–jeślikrawędźjestjużznacznieoddalona
odstrefyryftowej–praktycznieniewystępuje.Typowymiformamiukształtowaniapo-
wierzchnikontynentówsąrozległerówninynadbrzeżne,przedłużającesięwszeroki
iłagodnieopadającyszelfpodmorski(zob.rozdział3.4.1).Napewnychodcinkach,
liczącychnawettysiącekilometrówdługości,krawędziepasywnemająjednakod-
miennycharakter.Równinanadbrzeżnajestzredukowanadowąskiegopasaszeroko-
ści10–50km,azaniąostrowyrastaskalnypróg,któregocałkowitawysokośćmoże
przekraczać2000m,apowszechnymelementemsąwysokieurwiskaskalne(fot.1).
Tewielkieformyrzeźbynazywanesąwielkimiprogamikontynentalnymi(ang.Great
Escarpments).Wklimaciewilgotnymsąonemocnorozczłonkowanedolinamikrót-
kichrzekodużymspadku.Nachylenieterenuwkierunkuwnętrzakontynentujest
bardzomałe,copowodujeogólnąznacznąasymetrięrzeźby(ryc.2.6).Przykładami
progówkontynentalnychsąWielkieGóryWododziałowewAustralii,GhatyZachod-
nienaPółwyspieIndyjskimiGórySmoczewpołudniowejAfryce,atakżeGórySkan-
dynawskiewEuropie,przyczymturzeźbazostaławznacznymstopniuprzekształco-
naprzezlodowce.Wceluwyjaśnieniapowstaniawielkichprogówkontynentalnych
zaproponowanokilkaróżnychteorii,ależadnanietłumaczywpełniprzyczynznacz-
negowydźwignięciafragmentukontynentuwznacznymoddaleniuodgranicpłyt.
Zkrawędziamipasywnymisązwiązaneujściawielkichrzek,będącychgłównymiarte-
riamitransportuosaduzwnętrzakontynentówdooceanów(np.Missisipi,Amazon-
ka,Kongo,Ganges).
29