Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
106
DRUGIOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
zdobytymwpoprzednimżyciu.WtensposóbaprioryzmPlatonabyłutajonymempiry-
zmemiwgruncierzeczynieodbiegałodtradycyjnegowGrecjipojęciapoznania.
3.S
TOPNIEPOZNANIA
.Platonnietylkomiałwiedzęrozumowązaniezależnąod
zmysłowej,aleteżzawyższąodniej.Odprawdziwegopoznaniawymagałdwóchrze-
czy:abydotyczyłosamegobytuiabybyłoniezawodne.Otóżtewymaganiaspełniaje-
dyniewiedzarozumowa,zmysłowabowiemdotyczytylkozjawiskiuleganieustannym
złudzeniom;zmysłowajestraczejdomysłem(‰fiÍl)niżpoznaniem(Â
’
πtÛt‹un).Ściśle
trzymającsięokreśleniapoznania,wypadarzec,żewłaściwieniemadwóchro-
dzajówpoznania,leczjesttylkojedno:racjonalnepoznanieidej;
wszystkoinnejestdomysłem.
Aletookreśleniepoznaniabyłotaksuroweiwąskie,żepozaobrębempoznania
znalazłosiębezmaławszystko,coobchodziczłowieka:zarównoprzyroda,jakdusza
ibogowie.ToteżPlatońskateoriapoznanianiemogłaobejśćsiębezteoretycznieodrzu-
conego„domysłu”;gdziewłaściwepoznaniebyłoniedostępne,tammusiałzastępować
jedomysłiwpraktyceokazywałsięniemniejużytecznyodpoznania.
WiedzarozumowaizmysłowastałysięprzetodlaPlatonastopniaminadrodze
poznania.IodtegosamegoPlatona,którynajbardziejskrajnieijednostronniepojąłpo-
znanie,zaczęłasięrównieżpojednawczanaukaostopniachpoznania.
Naukatanieograniczałasięzresztądodwóchstopni,dopoznaniarozumowego
izmysłowego.Jakprzedparupokoleniamifilozofowiegreccyrozróżnilimyślizmysły,
takterazznówPlatonrozdzieliłdwarodzajemyśli,któredotychczasniebyłyod-
dzielone:myśldyskursywną(‰t¿Óotl)imyślintuicyjną(ÓfinÛtg).Tamtobył
pierwszy,todrugietapwróżnicowaniuwładzpoznawczych.Wprzeciwstawieniudo
myślidyskursywnej,którapośrednio,przezrozumowaniedochodziprawdy,intuicja
miałabyćjejpoznaniembezpośrednim,rodzajempatrzeniaintelektualnegoczystykania
sięmyślizjejprzedmiotem.Późniejsifilozofowierozumieliintuicjęjakostanekstatycz-
nyimistyczny,gdyumysłwzachwyceniuobcujezbóstwem;Platonowibyłotoobce,
intuicjabyładlańaktemumysłudziałającegosamodzielnieizsamowiedzą.Wynosiłją,
jakozdolnośćbezpośredniegopoznawaniaprawdy,ponadrozumowaniejinaukajego
ostopniachpoznania,powyżejpoznaniazmysłowegoidyskursywnego,otrzymałajesz-
czestopieńnajwyższy:poznanieintuicyjne.
4.P
OZNANIENAUKOWEIMETODADIALEKTYCZNA
.Odpowiedniodoswejogólnejteo-
riipoznaniaPlatonrozwinąłteorięnauki.Teoriata,pierwszachronologicznie,jakadonas
doszła,byłapojętawduchuskrajnegoracjonalizmu.Twierdziła,żezdwóchmetod,jakimi
posługująsiębadacze,empirycznamożesłużyćconajwyżejdobadaniarzeczy
,dobadania
zaśidejjedynieaprioryczna.Ściślejzaśbiorąc,empirycznajestniedostatecznanawetdoba-
daniarzeczy
,jeślimatobyćbadanienaukowe;naukabowiemjestpoznaniemnajdoskonal-
szym,empirycznazaśmetoda,jakoopartanadanychzmysłowych,jestzawszeniepewna.
Empiryczniemożnastwierdzaćtylkoprzemijającefakty
,naukazaśwścisłymznaczeniuszu-
kaprawdpowszechnych,jest„wiedząotym,coistniejewiecznie”(ntoU
~
l
’
Ât
`o
’
ãÓtogÁÓˆ
~Ûtg).
’
