Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
PIERWSZYOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
uGrekówcałokształtuprzyrodzonychzjawisk(któreprzeważnieoznaczawczasachno-
wych),lecztylkoprawo,którenimirządzi,ichogólnązasadę,ładkosmiczny,to,cocza-
synowenazywają„naturąrzeczy”.Zjawiskasądostępnezmysłom,anaturajestukryta,
trzebajejszukać;zjawiskasąróżnorodne,anaturajedna;zjawiskasąprzypadkowe,ana-
turakonieczna.Wszczególnościzaśprzeciwstawialinaturętemu,costworzoneiusta-
nowioneprzezczłowieka,coniejestkonieczne,comogłobybyćinaczej.Wprzeciwień-
stwiedotego,otym,cokonieczne,powszechne,odczłowiekaniezależne,mówili,że
jest„znatury”.Naturazjejkoniecznościąbyładlanichnajwyższądoskonałością.Za-
wierałateżnajwiększepiękno,zktórympięknosztukiniemogłosięjwprzekonaniu
Grekówjrównać.
2.B
EZKRES
.Wrazzezmianązagadnienianastąpiłazmianaodpowiedzi.Anaksy-
mander,jakpiszeArystoteles,„rozumiałprzezzasadęniewodęaniżadeninnyztzw.ży-
wiołów,leczjakąśinnąnaturębezgraniczną,zktórejpowstająwszystkieniebiosyiświa-
tywnichzawarte”.Wskazujeto,żeinnąmetodąpotraktowałzagadnienie:mianowicie,
wposzukiwaniuzasadywyszedłpozato,codawałaobserwacja.„Widząc,jakjeden
żywiołprzemieniasięwdrugi,nieuważałzasłusznejedenznichprzyjąćzazasadę,lecz
przyjąłcośpozanimi”.Przypuszczał,żeto,zczegopoczęłysięwszystkiegatunkimate-
rii,niemożebyćjednymznich;byłśmielszyodTalesaiwiększościjońskichfizjologów,
którzypierwotnąmaterięumielijedyniewybieraćwśródznanychjejgatunków.
JakażbyłatainnazasadaAnaksymandra?Byłto„bezkres”(l
’
ãπÂtÚoÓ,apeiron).
Odpowiedźtawymieniałatylkoilościowąwłasnośćpierwotnejmaterii:jejbezgranicz-
ność.Niewymieniałajakości,gdyżzbezgranicznościąłączyłajakościowąnie-
określoność,wbezkresiebowiemwszystkojestzmieszane.Zbezkresuprzyrodacią-
glepowstaje,jakbyzrezerwuarumaterii,bezkresistniałnapoczątkuiistniejenadal,
atylkotraciswąnieokreślonośćwmiarętego,jakkształtujesięzeńprzyroda.
Coskłoniłodoprzypuszczenia,żezasadajestbezgraniczna?Anaksymandermó-
wił:Musibyćbezgraniczna,gdyżinaczejwyczerpałabysię.Nieograniczonyrozrost
przyrodywskazywałmu,żeizasadaprzyrodymusibyćnieograniczona.Więcwłasności
zasadyustalałnienapodstawieobserwacji,jakTales,lecznadrodzededukcji;przezro-
zumowaniedochodziłdotego,jakazasadabyćmusi,abymogłazniejpowstawaćprzy-
roda.Wynikrozumowaniawydajesięśmiały,koncepcjabezkresuzadziwiawtakwcze-
snejfaziemyślifilozoficznej.Jednakżeniebyłanaoweczasywyjątkowa;nawet
mitologicznekosmogoniewywodziłyświatzbezkresu,bezgranicznegochaosu.Wcze-
snamyślgrecka,możepodwpływemWschodu,operowałapojęciembezkresuinie-
skończoności.Późniejzaś,gdystałasięsamodzielna,zaczęłaskłaniaćsiędotwierdzenia,
żezasadabytujestwłaśnieskończonaiokreślona.
3.P
OWSTANIEPRZYRODY
.Przyrodapowstajezbezkresujalewjakisposóbpowsta-
je?Jakodbywasięprzekształcaniesięmaterii?TobyłodrugiewielkiezagadnienieAnak-
symandraiinnychfilozofówzMiletu.Tales,choćniemanatowyraźnychświadectw,
wyobrażałsobiezapewnerzeczwsposóbnajprostszy
,jakoprocesprzemiany
,transfor-
