Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JOŃSCYFILOZOFOWIEPRZYRODY
29
macjijednejrzeczywdrugą;woda,którabyłanapoczątku,przemieniłasięwziemię,
powietrzeiwszystkoinne.Anaksymanderrozumiałsprawęwbardziejuczonysposób;
starożytnyhistorykfilozofiipowiada,iż„przypuszczał,żestawaniesięodbywasięnie
przezprzemianężywiołów,leczprzezwyłanianiesięprzeciwieństw”.Należy
totakrozumieć:wpierwotnymbezkresiezawartebyływszelkieprzeciwieństwa;wprzy-
rodziezaśsąjużwzajemoddzielone;zatemjoddzieliłysięwprocesiepowstawania
przyrody;procestenpolegatedynawyłanianiusięprzeciwieństw.
Copowodujetenproces?Powodujegowiecznyruch.Ruch(byłtoznamienny
poglądhilozoistów)jestnieodłącznyodmaterii.Przebiegaonwedługwłaściwegosobie
prawa.PiszeotymArystoteles:„Zczegopowstałoto,coistnieje,wtosamosięteżob-
racaprzezzniszczeniewedługkoniecznegoprawa;Anaksymanderwyrażającmyśltę
wswympoetyckimjęzykumówił,żejednodrugiemupłacikarąipokutązaniesprawie-
dliwośćwporządkuczasu”.
Anaksymandernietylkosformułowałogólneprawoprzekształcaniasiępierwot-
nejmaterii,aletakżeopisałszczegółowo,wjakimporządkuodbywałysięprzekształce-
nia.Posługującsięprzyjętąprzezsiebieogólnązasadą,usiłowałwytłumaczyć,dlaczego
przyrodamatakąanieinnąpostać,dlaczegonp.ziemiajestpośrodku,aniebiosadooko-
ła.OpisAnaksymandrajestpierwsząniemitologicznąkosmogonią,jakąposiadamy:nie
odwołujesiędobogów,leczkolejneetapyświatawywodzizprzyjętejzasady.Wydzieli-
łysięnapoczątkuprzeciwieństwa,zimnoiciepło,aprzezzimnoiciepłowytworzyłysię
różnestanyskupienia,poczynającodziemi,którajestnajgęstsza,poprzezwodęipowie-
trzeażpolotnyogień.Ziemia,jakonajcięższa,znalazłasiępośrodku,atamteotoczyłyją
koncentrycznymi,coraztolżejszymiigorętszymisferami.Sferawodyczęściowowypa-
rowałaiprzetowniektórychtylkomiejscachznajdujesięmiędzyziemiąapowietrzem.
Zewnętrznaognistasfera,otaczającaświat„jakkoraotaczadrzewo”,rozerwałasię,aczę-
ścijej,odrzuconesiłąodśrodkową,potworzyłyciałaniebieskie.Otoopis,któryprzez
swądążnośćdomechanicznegowyjaśnieniaświatapodobnyjestdoteoryjtworzeniasię
systemuplanetarnego,któregłoszonebyływdwadzieściakilkawiekówpóźniej.
Jakwszyscywcześnifilozofowiegreccy,Anaksymanderzajmowałsięrównieżspe-
cjalnymikwestiamizzakresuprzyrodoznawstwa.Był,jaksięzdaje,pierwszymGre-
kiem,którywykonałmapę;obliczałodległośćiwielkośćgwiazd;miałzaawansowane
poglądykosmograficzne.Zajmowałsięteżistotamiorganicznymiiwyprowadzając
zwierzętalądoweodmorskich,aludziodzwierzątinnychgatunków,stworzyłcośwro-
dzajupierwotnejteoriidescendencji.Alenawiększąskalęzastosowaniajegopomysłów
filozoficznychdoszczegółowychzagadnieńprzyrodoznawstwadokonałdopierouczeń
jego,Anaksymenes.
4.Z
MODYFIKOWANIEZASADYPRZEZ
A
NAKSYMENESA
.Anaksymeneszachowałzasad-
niczypoglądswegopoprzednika:żeświatjestbezkresnyiżeruchjestwieczny.Leczgdy
tamtenzasadybezkresnejrozmyślnienieokreśliłbliżej(zapewnewprzekonaniu,żeje-
ślimateriajestbezkresna,tojestteżnieokreślona),tenutożsamiłjązpewnąokreśloną
