Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PARMENIDESISZKOŁAELEJSKA
35
wędrownegorapsoda,anastarośćosiadłwmieścieElei,założonympodówczasprzez
emigrantów.Byłgłówniepoetą,twórcąpoezyjetyczno-religijnejtreści;alenapisałrów-
nieżfilozoficznedziełoOprzyrodzie.Byłtoumysłprzedewszystkimkrytyczny,chłosz-
czącysatyrąbłędyiprzesądy.
PochodzączJonii,znałfilozofięJończyków;byłponoosobistymuczniemAnak-
symandra.Wytworzyłnawetwłasnąteorię,analogicznądoteoriiJończyków:uważał
mianowicieziemięzazasadęprzyrody.Jednakżenieprzyrodabyławłaściwymprzed-
miotemjegozainteresowań,leczbóstwo.
Obóstwiezaśnauczał,żejestjedno.WzwiązkuzapewnezprzekonaniemJoń-
czyków,żezasadaświatajestjedna,twierdził,żeibóstwojestjedno.Iniewolnomu
przypisywaćróżnorodnychizmiennychwłasności.Atakwłaśnieczyniąludzie:„Mnie-
mająśmiertelni,żebogowiesąurodzeniimająstrój,głos,kształt,jakoni”.„Etiopowie
twierdzą,żebogowieichsączarniipłaskonosi,aTrakowie,żesąniebieskoocyirudo-
włosi”.A„gdybybykiikonie,ilwyposiadałyręceimogłynimimalowaćidziełatwo-
rzyć,jakludzie,tokoniemalowałybypostaciebogówpodobnedokoniitakieżciała
imdawały,abykipodobnedobyków,takiedającimkształty,jakiedanygatunek
właśnieposiada”.
Zwalczałpoliteizmiantropomorfizm,alepróbowałrównieżpozytywnieorzec,
czymjestBóg;mówił,żejest„całypatrzeniem,całymyśleniem,całysłuchaniem”,że
„zawszepozostajewtymsamymmiejscu,nieruszającsięnigdzie”,że„beztrudusiłądu-
chawywijaświatem”:byłytomyśli,zktórychwyrosłyzczasemdoktrynyteologiczne,
jaknaukaoniematerialności,niezmiennościiwszechmocyBoga.SamKsenofanesro-
zumiałzapewnebóstworaczejwmyślpóźniejszychpanteistówniżteistów;raczejjako
czynnikwewnętrznyświataniżjakopozaświatowąpotęgę.Byłotozgodnezduchem
pierwotnejhilozoistycznejfilozofii;światposiadaboskąsiłęwsobie,któraporuszago
ikierujenim,niepotrzebujewięcakcjibóstwazzewnątrz.
KrytycznąipolemicznąpostawęwywoływaływKsenofanesienietylkosprawyre-
ligijne,aleteżisprawapoznania,októrymposiadamyparęjegorefleksji.Pokilkupoko-
leniachfilozofów,którzydoszlidorozbieżnychwyników,nicdziwnego,żemógłpo-
wziąćwątpliwościcodopewnościtychwyników.Mówiłtedy,żesąonetylko
prawdopodobne,żeprawdaobjawiasięjedyniestopniowo;anawetmówił:„Cosięty-
czyprawdy,toniebyłonikogoiniebędzie,ktobyjąznałobogachiotychwszytkich
rzeczach,októrychmówię”.
KsenofaneszfilozofiiJończykówwysunąłnaczołomyślojedności.Dotejmyśli
nawiązałParmenidesiwysnułzniejwielkądoktrynęfilozoficzną.
ŻYCIEPARMENIDESA.UrodziłsięwEleiitammieszkał.ŻyłwspółcześniezHe-
raklitem,jegowiekmęskiprzypadałokołoroku500.Wedługtradycji,słuchałKseno-
fanesa.Kołoroku480–470napisałswedziełofilozoficzne,wierszowane,alezupełnie
niepoetyczne.Miałbyćjednąznajczcigodniejszychpostaciwdziejachfilozofiigreckiej.
