Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
44
PIERWSZYOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
rodzajmaterii(stanognistywydawałsięwówczasstanemczwartymobokstałego,płyn-
negoigazowego).Oweczterypierwotnerodzajenazywał„korzeniamiwszechrzeczy”;
potemutarłasięnazwa„żywiołów”(Ûtot¯Ât
~
oÓ)i„pierwiastków”.Jakzniewielubarwna
paleciemalarzapowstajebarwnyobraz,takteżzniewielużywiołówpowstająróżnorod-
nerzeczy.Empedoklesnierozwiązałwprawdziezagadnieniaszczęśliwie,alepostawiłje
trafnie.Zacząłbowiemszukaćprostychskładnikówmateriiimożebyćuważanyza
twórcępojęciapierwiastka.RozmnożywszyParmenidejskiepojęciebytu,potrafił
uzgodnićjezezjawiskamiiuczynićzastosowalnymwprzyrodoznawstwie.
Przygotowałwtensposóbpodstawędorozważańnaturychemicznej.Samroz-
ważaniatezapoczątkował:próbowałtłumaczyćwzajemnezachowaniesięciałprzezich
powinowactwo,aróżnicemiędzyciałamitraktowałjakoróżniceilościoweiróż-
nicestruktury.Zastosowaniabyłynaiwne(mówiłnp.,żemięsoikrewmająrówne
ilościżywiołów,kośćjestzaśwpołowieogniem,awjednejczwartejziemiąiwjednej
czwartejwodą),jednakżezawieraływzaczątkowejpostacizasadniczemyślichemii.
2.T
EORIASIŁ
.DrugiewielkiezagadnienieEmpedoklesabyło:Dlaczegożywiołyłą-
cząsięirozłączają?Zagadnieniebyłonowe;jońscyfilozofowiedochodzilitylko,jakdo-
konywająsięzmiany
,aleniedlaczego.Pytać,dlaczegomateriazmieniasię,toznaczy-
łobydlanichpytać:dlaczegozmieniasięto,coznaturyswejjestzmienne.Przypisywali
bowiemmateriizdolnośćsamorzutnąprzetwarzaniasię,nieoddzielalisiłyodmaterii;wy-
obrażalisobiezmianęjakowewnętrznątransformację,jakowewnętrznyprocesdynamiczny
.
Teraznastąpiłorozdzieleniemateriiisiły.Podwpływemeleackiejnauki
oniezmiennościinieruchomościbytużywiołyzostałypojętejakobezwładnamasa;
przemianatedydokonywaćmogłasięwnichtylkoprzezdziałaniezzewnątrz.Trzeba
byłoszukaćsiły,któraporuszabezwładnąmaterię.Dawniejsifilozofowie,ci,conieod-
dzielalijeszczesiłyodmaterii,pojmowalisiłęjakoprzyciągającąbądźjakoodpychającą:
Parmenides(wdrugiejczęściswegopoematu)zwałsiłę„miłością”,aHeraklit„sporem”.
Empedoklesiwtejsprawiezająłstanowiskopluralistyczne;itupołączyłdawneopinie
iuznałdwiesiły:miłośćiniezgodę.„Byłyoneprzedtemibędą,inigdy,zdaje
się,niebędzieczasbezgranicznywolnyodtejpary”.
CzteryżywiołyporuszaneprzezdwiesiłyjotoEmpedoklejskiobrazświata.
Austrójświatazależnyjestodtego,którazsiłwdanejchwilimaprzewagę.Idziejeświa-
taztegopunktuwidzeniarozdzielająsięnaczteryokresy:1)Stanpierwotny,gdynie
działajeszczeżadnasiła,iżywioływprowadzonewruchiniezmieszaneznajdująsię
każdynaswymmiejscuiwnajdoskonalszymładzie;2)okresdziałania„niezgody”,
któregowynikiemjest:3)stancałkowitegorozmieszaniażywiołówichaosu;ponim
zaśnastępuje:4)okresdziałania„miłości”,którałączącpodobnezpodobnym,koma-
sujeżywiołyidoprowadzizpowrotemdopierwotnegoharmonijnegostanu.Apotem
znówdziejeświatabędąrozwijaćsiędalejwtymsamymporządku.Okrespierwszy
itrzeci,wktórychdziałaniesiłjestzawieszone,sąokresamieleackiejnieruchomości,
adrugiiczwartyHeraklitejskiejzmienności.
