Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
EMPEDOKLES
45
3.T
EORIEBIOLOGICZNEIPSYCHOLOGICZNE
.PozaogólnąteoriąświataEmpedokles
posiadałsporowiadomościszczegółowychoprzyrodzie;niektórebyłyluźnymipomy-
słami,aleinnezastosowaniamiogólnejteorii.Szczególneuzdolnienieokazywałwuj-
mowaniuzjawiskbiologicznych.Powstanieistotorganicznychwyobrażałsobieja-
kodziełoprzypadku:„członkipołączyłysię,jakprzypadekzdarzył”;leczwiele
zprzypadkowychukładówj„głowybezszyiitułowia”,„oczybeztwarzy”,„postacie
ludzkiezgłowamiwołów”jniezachowałosię.Toujęcie,atakżetwierdzenie,że
istotymniejdoskonałepowstałyprzeddoskonalszymi(roślinyprzedzwierzętami),by-
łojakbyzapowiedziąteoriidoboruiewolucji.Piszączaś,że„włosy
,liście,grubepióra
ptakówiłuskirosnącenapotężnychczłonkachsątymsamym”,wyraziłwnaiwnyspo-
sóbtemyśli,naktórychwielewiekówpóźniejzbudowanomorfologięporównawczą.
DokładniejznanesąpoglądypsychologiczneEmpedoklesa,awszczególno-
ścipoglądnaprocespostrzegania.Byłyonezastosowaniemogólnychzasadjegofilozo-
fii:wpostrzeganiubowiemwidziałdziałaniesiły,którąnazywał„miłością”,aktóraczy-
ni,żepodobneciągniedopodobnegoipoznajepodobne.„Ziemiąwidzimyziemię,
wodąwodę,powietrzemwidzimyjasnepowietrze,aogniemniszczącyogień.Miłością
widzimymiłość,anienawiściąsmutnąnienawiść”.Wnosiłstąd,żewszystkieżywioły
musząznajdowaćsięwoku,abyokomogłowidziećprzyrodę.
DrugimpodstawowymzałożeniemteoriipostrzeganiabyłodlaEmpedoklesa,iż
postrzeganiemożliwejesttylkoprzybezpośrednimzetknięciuorganuzmysło-
wegozpostrzeganąrzeczą.Założenietozmusiłogodoprzyjęciahipotezy,któraznala-
złapotemwGrecjiprawiepowszechneuznanie.Mianowiciefakt,iżwidzimyrzeczyod-
ległe,tłumaczyłtym,żezrzeczyoddzielająsię„wypływy”izoczutakże,itamte
wypływyspotykająsięztymi.Wypływyprzedostająsięzokaidookaprzezpory;otóż
tylkoterzeczymogąbyćwidziane,którepodwzględemkształtuiwielkościodpowiada-
jąporomoka:byłotonaiwnejeszczeujęciesłusznejmyśli,żepostrzeżeniasązależneod
budowyorganu.
Uzupełnieniemtejteoriipostrzeganiabyłateoriauczuć,równieżpojętafizjolo-
gicznieiopartanazasadziepodobieństwa:„Przyjemnośćpowstajeztego,copodobne
wżywiołachiichmieszaninie,przykrośćzaśztego,coprzeciwne”.WreszcieEmpedo-
kleswybudowałnaukęotemperamentach,niejakopsychologięróżnicowąnapod-
łożuczystofizjologicznym,wktórejstosowałswąteoriężywiołów.Ituszczegółybyły
prymitywne.Wedletejteorii,unajmędrszychżywiołysązmieszanewilościachrównych
irozmieszczoneanizbytrzadko,anizbytgęsto;ci,wktórychżywiołysąrozmieszczone
zbytrzadko,sątępiimęcząsięłatwo;ci,wktórychgęsto,sąimpulsywni,zaczynająwie-
lerzeczy,amałokończą;ci,comajądobryukładżywiołówwrękach,sądobrymirze-
mieślnikami;ci,cowjęzykujdobrymimówcami.
ZNACZENIEEMPEDOKLESA.WrozwojufilozofiigreckiejEmpedokleszajmuje
wparupunktachmiejscezwrotne.Dziełemjegobyły:1)pierwszapluralistycznateo-
riamaterii,godzącawariabilizmzpostulatamieleatów;2)oddzieleniesiłyodmaterii;
