Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
78
DRUGIOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
lecztylkoichsłownepodobieństwa,„naśladownictwa”;2.wumysłachsłuchaczów
wzbudzajjakbyjakimśczaremjiluzję;słuchaczesłyszączescenyocierpieniudo-
znająuczućtakich,jakgdybytobyłyprawdziwecierpieniaEdypaczyElektry;3.iosta-
teczniepoezjawywołujewnichgwałtownąreakcję,wyładowujeichuczucia,itowyła-
dowanie,oczyszczeniedajeimulgęiradość.Taostatniatezaprzypominałaideereligijne
pitagorejczykówimożeodnichsięwywodziła;pozostałezaśtezytejpierwszejestetyki
byłyjużwłasnympomysłemsofistów,przedewszystkimGorgiasza.Zczasemwyszły
zniejtrzywielkieteorieestetyczne:jednaznichkładławsztucenacisknanaśladownic-
two,druganailuzję,trzecianawyładowanieuczuć.TęostatniąprzejąłczęściowoAry-
stoteles,mianowiciedlawyjaśnienianaturytragedii.Drugajteoriaestetycznegoilu-
zjonizmujrozwinęłasiędopierowczasachnowożytnych.Natomiastteoria
naśladownictwazostałaprzejętaprzezPlatonaiArystotelesainadługiestuleciastałasię
panującąteoriąestetyczną.
ZNACZENIEFILOZOFICZNEPROTAGORASAISOFISTÓW
.
Bylitymi,którzy
skierowalibadanianaczłowieka,jegoczynnościiwytwory.Protagoraszaśstworzył
samodzielnąteorięfilozoficzną.Pomaksymalnychaspiracjachcodopoznania,jakieoży-
wiałydotychczasowychfilozofówGrecji,onpierwszywystąpiłzminimalizmempo-
znawczymipołożyłpodstawysensualizmu,relatywizmu,praktycyzmu,konwencjona-
lizmu.ByłpierwszymwGrecjifilozofem-relatywistą;wtymstreszczasięjegopozycja
historyczna.
Byłfilozofemnowegojużtypu:jegofilozofiamiałainnyzakresniżfilozofia
dawniejszychmyślicieligreckich.Niezajmowałsięjużbudowaniemsystemuprzyro-
dy.Niezajmowałsięteżteologią:bowprawdzienapisałdziełoObogach,alepierwszym
jegozdaniembyło:„Obogachniepotrafięwiedziećaniżesą,aniżeichniema;wie-
lebowiemrzeczyprzeszkadzamitowiedzieć,niejasnośćsamejrzeczyikrótkośćży-
cialudzkiego”.
NASTĘPCY.Protagoraszostawiłznacznąilośćuczniów.ZnichKseniadeszKoryntu
iEutydemzChioswyciągnęliskrajnekonsekwencjezjegostanowiska,ażdozaprze-
czeniamożnościpoznania.PodwpływemjegobyłmatematykTeodoroszCyreny,po-
eciEurypidesiSofoklesorazlirycznypoeta,ateistaDiagoraszMelos.Zjegopoglądów
korzystalinawetuczniowiejegoprzeciwnika,Sokratesa,jakAntystenesizwłaszczaAry-
styp.jZopozycjązaśprzeciwrelatywiściewystąpiłSokrates,aprzedewszystkimzwal-
czałgoPlaton;niemniejstanowiskoProtagorasaniezanikłowGrecji:dalszyciągrozpo-
czętejprzezniegoliniirozwojowejstanowilisceptycy.
WXIXiXXw.szeregfilozofównależącychdoprądupozytywistycznegoiprag-
matystycznego,wszczególnościLaaswNiemczechiSchillerwAnglii,powoływałosię
naProtagorasa,uważającgodalekowięcejniżPlatonaiArystotelesazarzeczywistegoan-
tenatanowoczesnejfilozofii.
