Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
SOKRATES
85
wrozmowieznimporuszałtemat,onnawracałzawszedodefinicji:chwaliszkogoś
zasprawiedliwość,topowiedz,czywiesz,cotoznaczy„sprawiedliwość”;mówisz,żesię
nielękaszijesteśodważny,tookreśl,coto„odwaga”.
„Dwiesąrzeczy,którekażdymusisprawiedliwieprzyznaćSokratesowi:rozumo-
wanieindukcyjneidefinicję”jpiszeArystoteles.Sokratesbyłpierwszym,któryzajął
sięsystematyczniekwestiądefiniowaniapojęćiwskazałnaindukcjęjakonasposóbznaj-
dowaniadefinicji.IprzedSokratesemwieluludziposługiwałosięindukcjąidefiniowa-
łopojęcia;aleto,coonirobiliprzygodnie,onzrobiłświadomieimetodycznie,szukał
metodystałejiobowiązującejbadacza.Celjegobyłpraktyczny:szukałpojęć,bo
ktomapojęcia,tenmawiedzę,aktomawiedzę,tenmacnotę.Celbyłpraktyczny,ale
dałwynik,którybyłiteoretycznieważny:wynikiemtymbyłydoniosłemetodylogicz-
ne.Wprawdziezarównoindukcję,jakidefinicjęstosowałtylkowwąskimzakresie
pojęćetycznych;alegdymetodybyłyustalone,łatwąjużbyłorzeczązastosowaćje
powszechnie;dokonalitegouczniowieSokratesa.
LogicznezdobyczeSokratesawydająsiępokrewnezdobyczomsofistów;zwłasz-
czakultywowaniedefinicji:boćsofiścitakżezajmowalisięwyrazamiiichznaczeniem
idochodzilinatympolu,np.Prodyk,doniezwykłejsubtelności.Jednakżeróżnicabyła
zasadnicza:imchodziłoojęzyk,Sokratesowizaśorzeczsamą,którejjęzykdajetylkona-
zwę.Sofiścibylierudytami,którzystaralisięzebraćencyklopedyczniejaknajwięcejwia-
domości,Sokrateszaśbyłlogikiem,któremuzależałonajednejogólnejformule.Celba-
dańrozumiałwsposób,któryteżnapozórbyłzbliżonydopojmowaniasofistów:bo
ion,ioniceltenrozumielipraktycznie,ijemu,iimchodziłoouzyskaniekorzyściprzez
wiedzę.Alekorzyśćrozumieliinaczej:onipojmowalijąmaterialnieidoraźnie,onjako
korzyśćduchowąitrwałą.Głębszajeszczeróżnicabyławtym:sofiściuważającprawdę
zawzględnąiumownąchcieliuczyćnietego,coprawdziwe,lecztego,coskuteczne;So-
krateszaśuczyłtylkotego,coprawdziwe,wprzekonaniu,żejedynieprawdajestsku-
tecznadlacelów,którestawiał:dlapoprawymoralnejludzi.Sofiścibyliutylitarystami,
aSokratesmoralistą,onibylirelatywistami,onuznawałwiedzępowszechnąibez-
względną.
SOKRATYZMtoskrajnymoralizm,połączonyzeskrajnymintelektuali-
zmem:cnotajestdlańcelemczłowieka,awiedzajgeneralnymśrodkiem.Wiedzę
pojmujejakopojęciową,asposóbtworzeniapojęćwidziwindukcji.Ktoposiada
wiedzęi,cozatymidzie,cnotę,tenposiadanajwiększedobroiprzetojestszczęśliwy;
awięcnierozłącznośćszczęścia,rozumuicnotybyłakonsekwencjąso-
kratyzmu.Konsekwencjętęprzyjęłyodtądwszystkieobozyfilozofiigreckiejinatym
fundamenciebudowałyetykę.
IdrugajeszczekonsekwencjazostałaprzyjętaprzeznastępcówSokratesa:wiedza
jestzawartawpojęciachogólnych,więcjwiedzamożebyćtylkoogólna.
Natymznówfundamencienastępnestuleciabudowałyteoriępoznania.
