Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
SOKRATES
83
czylijejmetodologią.Iwłaśnieprzeztobyłarzecząszczególnejwagi:bospowodowała,
żedlaposzukiwaniawiedzyzostałaobmyślonaspecjalnametoda;uwagafilozofów,skie-
rowanadotądnarzeczywistość,spoczęłateraznawiedzyinasposobiejejzdobywania.
Sokratesniebyłteoretykiem,leczwirtuozemmetody;nieformułowałjejprzepi-
sów,leczprzykłademwłasnympokazywał,jakjąstosować.Metoda,jakąsięposługiwał,
byłametodądyskusji,współpracyumysłowej.Składałasięzdwóchczęści,negatyw-
nejipozytywnej,„elenktycznej”i„maieutycznej”:pierwszauczyła,jakusuwać
fałszyweprzekonania,drugajjakzdobywaćprawdziwe.
1.M
ETODAELENKTYCZNA
czylimetodazbijania,którąSokratesuważałza„naj-
większyinajskuteczniejszyspośródsposobówoczyszczaniaumysłu”,polegałanadopro-
wadzaniudoabsurdu:fałszywątezęprzeciwnikaSokratesprzyjmowałpoważnie(tona-
zywano„ironią”Sokratesa)ipytaniamizmuszałdowyciąganiaztezykonsekwencyj
dopóty,ażdoprowadziłydotwierdzeniasprzecznegoztwierdzeniamipowszechnie
uznanymibądźzsamąteząpierwotną.Celembyłozdemaskowanietego,cojesttylko
pozoremwiedzy,ioczyszczeniezeńumysłu.
Uważałsięzauprawnionegodotejkrytyki,bogdyinniulegajączłudzeniumnie-
mali,żewiedzęposiadają,onmiałświadomośćswejniewiedzy.Wiedziałprzeztocoś,
czegoniewiedzieliinni;nazywałto„wiedząniewiedzy”.Byłatowiedzapsy-
chologiczna:bostwierdzającswąniewiedzęujawniałpoznaniesamegosiebie.
Przedewszystkimzaśbyławtymwiedzaepistemologiczna:ujawniałbowiem,że
wie,naczympolegawiedza,skoroumiałrozpoznaćjejbrak,posiadałpojęcieikryte-
riumwiedzy.
Atouważałzarzecznajważniejsząizawłaściwypoczątekbadań:najpierw
kryteriumwiedzy,potemdopierosamawiedza.Zanimzaczniesiębadać
naturęrzeczy,należyuświadomićsobienaturępoznania.Sokratesstałpierwszynasta-
nowisku,takrozpowszechnionymwczasachnowych,żekrytykapoznaniajestpierwszą
znaukfilozoficznychimusipoprzedzaćwszystkieinne.Paradoksalnepojęcie„wiedzy
niewiedzy”byłowyrażeniempostawyniesceptycznej,leczkrytycznej.Wierzył
wmożnośćznalezieniaprawdyobowiązującejpowszechnieiwtymbyłanajważniejsza
różnicamiędzynimasofistami,którzybylirelatywistami.Metodęzbijaniamiałwspól-
nąznimi,aledlanichbyłtokoniecicel,adlaniegotylkopoczątek.
2.M
ETODAMAIEUTYCZNA
.DrugąmetodęSokratesnazywałmaieutyką,czylisztu-
kąpołożniczą;mniemałbowiem,żekażdyczłowieknosiwsobiewiedzęprawdziwą,ale
jejsobienieuświadamia,żetrzebamuwtymdopomóc,trzebawydobyćzeńprawdę;
przetofunkcjanauczycielaanalogicznajestdosztukipołożniczej.Sokratesspełniałją
przypomocypytań.Metodajegobyłametodąwspólnegoszukania,metodą,któranosi
dziśnazwęheurystycznej.Rolakierownikapolegałanaumiejętnymstawianiupytań;So-
kratespostępowałwtensposób,żedzieliłpytaniazłożonenanajprostszeidawałimfor-
męrozjemczą,takiżodpowiedźniewieletylkowymagałasamodzielnościisprowadzała
siędopowiedzenia:takczynie.Pytaniamitakimiprzyciskałdomuru,zmuszałdoda-
