Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
stówprzeniesiononasamorządyorazosobyprywatne,którewzamianza
tomiałyprawopobieraniaopłatdrogowych(wyłącznieodplebejuszy,
szlachtabyłaodnichzwolniona).Powodowałotozacieraniesięróżnicy
międzysferąpublicznąaprywatną:zzasadyneminemcaptivabimus
wynikało,żezgodanaprzejazdprzezposiadłościziemskiezależałaod
zgodywłaściciela.
5.4.Przestrzeńwładzy
Historycysązgodnicodotego,żerozległośćterytorium,gęstośćsieci
komunikacyjnejiwięzimiędzyludzkiewznacznejmierzeoddziałująna
kształtustrojowypaństwa,awtórnietakżenawydarzeniapolityczne.Na
szybkośćintegracjieuropejskichpaństwnowożytnychwpływałzarówno
stopieńurbanizacji,jakiodziedziczonepośredniowieczutradycje
administracyjne.
JakzauważyłAntoniMączak–odrębnośćsystemuwładzywRzeczypo-
odrębnośćsystemu
spolitejwstosunkudoinnychpaństweuropejskichwepocenowożytnej
władzyRzeczypospolitej
wynikałam.in.zróżnicwopanowaniuprzestrzeni.AżdokońcaXVIIIw.
przetrwałtumodelpaństwaterytorialnego,typowydlaśredniowiecza
opanowanieprzestrzeni
iwczesnejepokinowożytnej.ObszarRzeczypospolitejdzieliłsięnado-
bramonarsze(wkońcuXVIw.ok.25–30%);majątkikościelne–diece-
zjalneiklasztorne(ok.10–15%);majątkiprywatnedziedziczne–magna-
ckie,średnio-idrobnoszlacheckie(ok.60%).Niewielkieobszary,,miast
naszychkrólewskich’’,bezpośredniopodległychwładcyistanowiących
centraadministracyjnedlaswegoobszaru,byłyzrzadkarozrzuconepo
ogromnymterytoriumpaństwaiotoczoneposiadłościamiprywatnymi
oraznależącymidoinstytucjikościelnych,zarządzanyminiemalauto-
nomicznie.
Unialubelskarozwinęłaiskomplikowałaopanowanieprzestrzeni
publicznej,ponieważpolskiustrójadministracyjnynaznacznierozleglej-
szychobszarachWielkiegoKsięstwaLitewskiegoprzyniósłrezultaty
odmienneniżwdorzeczuWisłyiWarty,wymuszającnacentrumwładzy
–dworzekrólewskim–koniecznośćkorzystaniawtereniezpośrednictwa
magnatówzeszlachtą.PodobniebyłowkrajachEuropyZachodniej–np.
weFrancjidoczasuposkromieniafrondyksiążątw1653r.,gdy
BourbonowierządziliwPikardii,deTremouille–nawybrzeżuAtlantyku
odGuiennydoBretanii,deMonmorency–wLangwedocji,deBouillon
–wSedanie.Zasadniczaróżnicapolegałanatym,żewRzeczypospolitej
ewolucjasystemurządówprzebiegaławodmiennymniżnaZachodzie
kierunku–niedocentralizacji,leczdodecentralizacjiwładzy.
WedługWładysławaKonopczyńskiego,zaJanaKazimierzaWazy
nastąpiłfaktycznyrozpadterytoriumpaństwapolsko-litewskiegona
58
