Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
To,cometafizyczne
35
jącegodostrzecto,cometafizycznewproziefabularnejOdojewskiegoi–sze-
rzej–wliteraturze.
1.3.1.Metafizykaprzedplatońska
Jeślipytanieo¢rc»uznajesięzależąceupoczątkupoznaniametafizyczne-
go,toprzebiegającdziejemetafizykiniemożnaniezatrzymaćsięnapierwszych
odpowiedziach36,jakienatopytaniesformułowaliTales,AnaksymanderiAnak-
symenes,wszyscypochodzącyzMiletu.Pytanietorozumielijakopytanieopo-
czątek,oto,skądsięwziąłświat,zczegopowstał.Tales(ok.624-545przed
Chr.)początekświataupatrywałwwodzie.Dotejtezydoszedłaposteriori,
inaczejniżjegouczeńAnaksymander(ok.610-546przedChr.),któryutożsamił
¢rc»zbezkresem(tó¥peiron),czyliznieokreślonościąinieskończonością.
ZkoleiAnaksymenes(ok.585-525przedChr.),łączącstanowiskaswychpo-
przedników,poszukiwałbezkresuwtym,codoświadczane,iodnalazłgowpo-
wietrzu,którewydawaćsięmogłoczymśnieskończonymiwiecznym.Mile-
zyjczycyniekwestionowalidanychdoświadczeniaiprzyjmowalizmienny
iróżnorodnyświatrzeczywisty.Twierdzilijednakże,żepodtązmiennością
iróżnorodnościątkwijakaśpierwotnajedność,któradomagasięjednejzasady.
Obdarzalijązawszeboskimmianem(tóϑeton),anawetmianemboga(ÐϑeÒg),
przypisującjejruchgenerującyświatlubświaty.
RóżnorodnośćizmiennośćrzeczywistościuznawałteżmłodszyodMilezyj-
czykówHeraklitzEfezu(ok.540-480przedChr.).Twierdził,żenicniejest
stałeiniezmienne,że„wszystkopłynie”(p£ntaret),leczzmianydokonująsię
wedługokreślonejmiary,awyrażająpowszechnylÒgog.WporównaniuzMi-
lezyjczykamiHeraklitbyłwwiększymstopniumetafizykiem.Dlategozamą-
drość,októrąwinienubiegaćsięmędrzec,uznałpoznanierozumnejmyśli:rzą-
dzionawszystkimprzezwszystko37.
RówieśnikHeraklita,ParmenideszElei(ok.540-470przedChr.),naczelną
zasadęrzeczywistościwidziałwstałościiniezmienności.Dotwierdzenia,żebyt
jest,aniebytuniema,doszedłpoprzezanalizęmyśliimowy:myślećimówić
Oprócznichwopracowaniuposzczególnychkoncepcjikorzystałamzpodręcznikówhistoriifilo-
zofii,encyklopediiileksykonówfilozoficznych,atakże–cozaznaczamwprzypisach–zopraco-
wańszczegółowych.
36Wtejczęścikorzystamtakżeznastępującychprac:J.Gajda-Krynicka,dz.cyt.,(wpracytej
¢rc»jestcentralnympojęciemprezentacjifilozofiiprzedplatońskiej);G.S.Kirk,J.E.Raven,
M.Schofield,Filozofiaprzedsokratejska.Studiumkrytycznezwybranymitekstami,tłum.J.Lang,
Warszawa–Poznań1999;W.Stróżewski,Pytaniaoarché,w:tenże,Istnienieisens,dz.cyt.,s.9-54.
37Por.:DiogenesLaertios,dz.cyt.,IX,1.
