Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Słowowstępne
[przeważnie]rzeczownikamirodzajumęskiego,por.np.kierownicywydziałówszanują
jedendrugiego:któryśzkierownikówmożebyćkobietą;wtymwypadkurozstrzygają-
cąrolęodgrywaczystafleksjazwiązanaztzw.rodzajemgramatycznym,nie:ztzw.
rodzajemnaturalnym).
Jeszczejedenprzykład.Mówimyadresatywniei(wszerokimsensie)Dpose-
sywnie”doosób,zktórymijesteśmyDnapan”:pana,np.Panaksiążkajestciekawa.
Wmnóstwieprzypadkówpolszczyzna,znowucałkiemidiosynkratycznie,pozwala
jednakmodyfikowaćtensposóbzwracaniasięprzezzastąpieniewyrazupanawyra-
zempański/pańska/…(niczegopodobnegonieznajdziemywjęzykuangielskim,
francuskim,niemieckim,rosyjskim,aleteżiwjęzykupolskimtam,gdziechodzi
opanie,aniepanów;jesttokolejne,niebanalne,exemplumsłynnegosaussurow-
skiegoaksjomatuDl)arbitrairedusignelinguistique”/Darbitralnycharakterznaku
językowego”).Mimotoprzyzwrocielokującympewnewydarzeniewznanymobu
interlokutorommiejscu,zwrociepod[czyjąś]nieobecność,użyjemykonkatenacjipod
pananieobecność,nie:*podpańskąnieobecność,por.Pod+pana/*pańskąnieobecność
założonow+pana/+pańskimmieszkaniupodsłuch.Czydasiętozjawiskowyjaśnić,
anietylkoskonstatować?Otopropozycjahipotezywyjaśniającej.Wyrazpańskijest
nawetowielebardziejidiosynkratycznąwłasnościąpolszczyznyniżtowstępnie
sugerowałemwyżej.MówionoswoistymDpanowaniu”wiadomejosobynadwcho-
dzącymwgręstanemrzeczy,najakąśzależnośćtegostanurzeczyoddziałańowej
osoby.Tymczasemzwrotpodnieobecnośćprezentujejedynieanalityczniekoniecznybrak
obecnościdanejosobywwiadomymmiejscu.Taosobajestświadomiegdzieindziej,
leczniejestświadomieicelowonieobecnawewchodzącymwgręmiejscu.Takązaśwła-
śniecelowąnieobecnośćsugerujewpewnychokolicznościach,błędnie,wyrazpański
zjegoszczególnymwyposażeniemsemantycznym.Winnychokolicznościachtego
rodzajusugestiamożebyćtrafna,por.Pańskanieobecnośćnatymzebraniubyładoprawdy
karygodna.,lubnietrafna,por.?Pańskistanprzedzawałowybardzomnieniepokoi.(takie
wypowiedzeniezakrawaraczejnażart,możenawetniestosowny).Normalniezwrot
podnieobecnośćimplikujejedynietrywialnykorelatczyjejśobecnościwinnym,do-
myślnym,miejscu.Por.teżjakośpowiązanezprzedstawionąobserwacjądotyczącą
wyrazupańskizwroty:łaskaPańska,modlitwaPańska(wiadomegoPana;vs.łaskaPana
naszegoJezusaChrystusa);łaskapańskanapstrymkoniujeździ.
Kolejnyprzykład.Wjęzykupolskimmamyprzeważniepejoratywnerzeczowniki
zakończonena-a,którecharakteryzująludzi;sątowyrazytakiejakoferma,niedoraj-
da,pokraka.Mówisię,żemająoneDrodzajwspólny”,coznaczy,żeichokreślenia
przymiotnikowesąbądźmęskie,bądźżeńskie.Wtymostatnimwypadkuwyraże-
niesygnalizujepłećżeńskądanejosoby,bezwykluczeniajednakjejpłcimęskiej,
alewówczaszdodatkowąkonotacjąDpogardliwości”,por.tenmarudavs.tamaruda
(formatamarudamówioosobiepłciżeńskiejlubszczególniepogardliwieoosobie
płcimęskiej).Rzeczjestjednakbardziejskomplikowana.Zachodzipewnegotypu
(niewchodzętuwszczegóły)uzależnienierodzajugramatycznegoodtego,czydany
rzeczownikdenotujeosobyocharakterystycznymdziałaniu,czyteżdenotujeosoby
