Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
okresieSkirmuntaktywnieuczestniczyłwbiałoruskimruchunarodowym,NarutowicziRömerwybralinarodowąopcjęlitewską,Narutowicz
(StanislovasNarutavičius)byłnawetsygnatariuszemlitewskiegoaktuniepodległościpaństwowej,aAbramowicziWróblewski,pozostając
przyopcjipolskiej,aktywniedziałalinarzeczporozumieniapolsko-litewskiego.
Czasoczywiścieniestałwmiejscu,więcwzmieniającejsięsytuacjipolitycznej,szczególniepo1905r.,przygotowującnoweprogramy
odnoszącesiędokwestiiodrodzeniapolskiejpaństwowości,trzebabyłotakżeuwzględniaćnoweruchynarodowe,którepojawiłysię
naziemiachdawnejRzeczypospolitej.Teraztrudnobyłomyślećomechanicznymodtworzeniupaństwapodzielonegoprzezzaborców.
PowstającejużwczasieIwojnyświatowejkomitetypolskie,zarównonaziemiachKrólestwaPolskiego,jakinaKresach,siłąrzeczyzaczęły
polaryzowaćswojestanowiska.ZjednejstronyuznawanoprawoLitwinówdotworzeniawłasnegopaństwanarodowego,azdrugiej
zastrzegano,żewsytuacji,kiedydochodzidobudowyosobnychpaństw,będąonetworzonenabazieterenów,gdziedananarodowość
stanowiwiększośćmieszkańców.ItuwłaśnienarodziłsiękonfliktpolitycznywokółkwestiiprzynależnościpaństwowejWilna
iWileńszczyzny.
*
Najbardziejburzliwyokreswstosunkachpolsko-litewskichtolata1918-1923,kiedyPolacyiLitwiniwalczylioostatecznykształt
terytorialnyutworzonychpaństw.Wrozdziale
Spóroterytorium
zamieszczonotekstycharakteryzująceatmosferętychlatorazilustrujące
rozwójwypadków.
Podstawowązmianąwstosunkudowcześniejszegookresubyłopowołanie21września1917r.RadyLitewskiej(LietuvosTaryba),
nazywanejwskrócieTarybą,którastałasięoficjalnąreprezentantkąnarodulitewskiegodążącegodoodbudowyniezależnejpaństwowości.
ZostałaonapowołananakonferencjilitewskiejwWilnie(18-22września1917),wktórejuczestniczyło222delegatówreprezentujących
różneregionyLitwy.Napoczątkulipca1918r.zmienionojejnazwęnaRadaPaństwowa(ValstybėsTaryba)21.Wczasieniemieckiej
okupacjiziemwschodnich,wtymetnicznychziemlitewskich,Tarybaprowadziłapertraktacjezokupantami,mającedoprowadzić
dostworzeniaprzynajmniejjednostkiautonomicznejwewnątrzcesarstwaniemieckiego,któramiałabystanowićprzynajmniejwstępną
namiastkępaństwowościlitewskiej.MożnatowięcprzyrównaćdodziałalnościpolskiejRadyRegencyjnejnaterenieKrólestwaPolskiego,
okupowanegotakżeprzezNiemców.SzybkozmieniającasięsytuacjapolitycznapozwoliłaTarybiepoogłoszeniu11grudnia1917
r.niepodległości,alewramachzwiązkuzRzesząNiemiecką,ostatecznieogłosićaktpełnejniepodległości22,wktórymczytamy:
RadaLitwynaswymposiedzeniuwdniu16lutego1918r.jednomyślniepostanowiłazwrócićsiędorządówRosji,Niemieciinnych
państwznastępującymoświadczeniem:
RadaLitwyjakojedynareprezentantkanarodulitewskiego,opierającsięnauznanymprawiedosamookreśleniaorazuchwale
konferencjiwileńskiejzdnia18-23września1917roku,proklamujeprzywrócenieniepodległości,odrodzeniepaństwalitewskiego
nazasadachdemokratycznychzestolicąwWilnieiuwolnienietegopaństwaodwszelkichwięzipaństwowych,jakiełączyłyjezinnymi
narodami.RadaLitwyjednocześnieoświadcza,żepodwalinypaństwalitewskiegopowinienzałożyćiostatecznieokreślićjegostosunki
zinnymipaństwami,demokratyczniewybranyprzezwszystkichmieszkańcówLitwySejmUstawodawczy,którymabyćzwołanyjak
najszybciej23.
ZpolskiejperspektywynajważniejszewtymdokumenciebyłowskazanieWilnajakostolicyodrodzonegopaństwaorazzerwaniewięzi
łączącychLitwęzinnyminarodami.Toostatnienależałointerpretowaćnietylkojakoodżegnaniesięoddotychczasowychzaborców
iokupantów,lecztakżejakojasnądeklaracjęnegatywnegostosunkudopomysłówodnowieniauniipolsko-litewskiej.Wtakiejsytuacji
Polakompozostawałobronienieswojegostanuposiadaniaorazmimowszystkoprzekonywaniedrugiejstrony,żeodnowienieuniiczy
stworzeniefederacjijestnajlepszymrozwiązaniemdlaobustronwzaistniałejsytuacjipolitycznej.
Polskascenapolitycznapodzieliłasięnadwienierównegrupy.Pierwsza,któramiałaznaczniewiększepoparciewspołeczeństwie,była
reprezentowanaprzeznarodowcówiichprzywódcęRomanaDmowskiego,zmierzaładoobjęciagranicamipaństwapolskiegowszystkich
terenówzamieszkanychwwiększościprzezPolakóworazdowchłonięciaterenówważnychgospodarczo,aletylkoztakąliczbąmniejszości
narodowych,którąudasięłatwozasymilować.ZwolennicytejkoncepcjiniechcielidokonywaćaneksjiLitwy,jednakuważali,
żeWileńszczyzna,gdziePolacystanowiliwiększośćludności,powinnabyćintegralnączęściąPolski.DrugagrupaskupiałasięwokółJózefa
PiłsudskiegoistarałasiędoprowadzićdostworzenianadawnychziemiachRzeczypospolitejfederacjiwolnychnarodów,którymbędzie
przewodzićPolska.SamPiłsudskiniepodchodziłdotegopomysłuortodoksyjnieiostatecznieprzystałnaaneksjęziemwschodnich,jednak
całyczasuważał,żekoncepcjafederacyjnajestnajlepszymrozwiązaniemdlatejczęściEuropy.
Ażdoroku1922,mimofaktówdokonanychwpostacizajęciaWilnapodczaskolejnychwalkzbolszewikami,staranosięzawsze
zostawiaćwolnepoledodyskusjinadewentualnymzwiązkiempolsko-litewskim.Dlatego22kwietnia1919r.,powyparciubolszewików
zWilna,Piłsudskiwydałspecjalnąodezwę
DomieszkańcówbyłegoWielkiegoKsięstwaLitewskiego
,wktórejzaznaczał,żekwestia
przynależnościpaństwowejmiastazostanierozstrzygniętapozakończeniuwojnyibędzietodecyzjazgodnazwoląmiejscowejludności.
Podobniebyłowpaździerniku1920r.,kiedywycofującysiębolszewicyoddalimiastoLitwinom24.Abyodzyskaćmiasto,aniechcąc
doprowadzićdootwartejwojnypolsko-litewskiej,PiłsudskirozkazałgenerałowiLucjanowiŻeligowskiemudokonaćfikcyjnegobuntujego
DywizjiLitewsko-Białoruskiejistworzyć
quasi
-państwoLitwaŚrodkowa.Takierozwiązaniepozostawiałosprawęwileńskąciągleotwartą.
Kiedyjednakokazałosię,żeLitwinisąnieprzejednaniwkwestiiwileńskiej,w1922r.zarządzonowyborydoSejmuWileńskiego,którypełnił
funkcjęplebiscytunaterenieLitwyŚrodkowej.Jakmożnasiębyłospodziewać,posłowiezadecydowalioinkorporacjiWilnadoPolski.
Cowięcej,delegacjaSejmuWileńskiegokategoryczniesprzeciwiłasiępropozycjomrządupolskiego,którychciałumieścićwakcie
inkorporacyjnymustępowprowadzeniuautonomiinawcielonychterytoriach.
Wczasieotwartegokonfliktuwlatach1918-1923,stronapolskanieunikałarozwiązańradykalnych.OpróczakcjigenerałaŻeligowskiego,
wcześniej,wsierpniu1919r.,PolskaOrganizacjaWojskowa(POW)próbowaładokonaćobaleniaantypolskiegorząduMykolasaSleževičiusa
izastąpieniagonowym,bardziejprzychylnymPolakom.Zewzględunazłeprzygotowanieidekonspiracjęakcjazostałazdławiona
wzarodku,asamowydarzenieprzyczyniłosiędozaognieniastosunkówpolsko-litewskich.
Wpublicystycetegookresu,atakżewróżnychdokumentachspołecznychkomitetówakcentowanesąstaledwiekwestie:podkreślanie
prawPolskidoposiadaniaWilnazewzględunadominacjętamludnościpolskiej25,orazwskazywanie,żenajlepszymrozwiązaniemsporu
jestfederacjapolsko-litewska.
InkorporacjaWilnadoPolskidoprowadziładozerwaniastosunkówpolitycznychmiędzyobupaństwami,astronalitewskaoświadczyła,
żenieuznajezaistniałegostanu.TerenWileńszczyznyzaczętookreślać–takżewoficjalnychdokumentachiwydawnictwach–jakoobszar
litewskiokupowanyprzezPolskę.Mimotegostanowiska3lutego1923r.RadaLigiNarodówzadecydowałaowytyczeniugranicypolsko-
litewskiejprzezpodziałtzw.pasaneutralnego,którydotejporyjakobuforoddzielałPolskęiLitwę.Natomiast15marcategosamegoroku,
konferencjaambasadorówWielkiejBrytanii,Francji,WłochiJaponii,napodstawieart.87traktatupokojowegomiędzypaństwami
sprzymierzonymiistowarzyszonymiaNiemcami,podjęłauchwałęouznaniucałejwschodniejgranicyPolski26.Wpływnatakądecyzję
społecznościmiędzynarodowejmiałazapewnelitewskaakcjanaterenieKrajuKłajpedzkiegowstyczniu1923r.Obszartenzamieszkany
wwiększościprzezludnośćniemiecką,adoktóregotoobszaruaspirowaliLitwini,byłpoddanykontrolimiędzynarodowej.Abygoprzejąć,
Litwinizorganizowali,wsposóbpodobnydoakcjigenerałaŻeligowskiego,pseudopowstanielitewskienaterenieKrajuKłajpedzkiego.Cel,
jakimbyłouzyskaniekontrolinadtymobszarem,zostałosiągnięty,jednakwoczachopiniimiędzynarodowejLitwiniprzestalibyć
niewielkim,słabymkrajem,naktórymsąsiedziwymuszająróżneustępstwa.
*
Nalata1923-1938(rozdział
Martwagranica
)przypadawstosunkachpolsko-litewskichokres,którymożnanazwać–zaHenrykiem
Wisnerem–czasemwojnyniewojny.PolskaiLitwanieutrzymywałyżadnychoficjalnychstosunkówdyplomatycznych.Wszelkiewjazdy
naLitwęzestronyPolskibyłyniemożliwe.Chcącdostaćsiędotegokraju,trzebabyłotamjechaćprzezPrusyWschodnielubŁotwę.
