Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
inAmerica
–PIASA)36odbytymwlistopadzie1966r.WiktorSukiennicki,byływykładowcaUniwersytetuStefanaBatoregowWilnie,
przedstawiłreferat
PoliticalConsequencesofaSemanticMistake
37,wktórymzastanawiałsięnadzmianąznaczeniasłowaPolska,które
rozciągniętonacałąRzeczpospolitą.JegozdaniemstworzenieosobnychsłówdlanazwypolskichziemetnicznychiRzeczypospolitej,tak
jaktojestnaprzykładwwypadkunazwAngliaiWielkaBrytania,mogłosięprzyczynićdouniknięciawielupóźniejszychkonfliktów.Czy
tezaSukiennickiegobyłasłuszna,tojużtematdodyskusji.
Wreszciewroku1973,nałamach„Kultury”,pojawiłsiętekst,którynadługielatazaważyłnasposobiemyśleniaśrodowiskopozycyjnych
oWschodzie.MowatuoartykuleJuliuszaMieroszewskiego
Polska„Ostpolitik”
.AutorsprecyzowałwnimkoncepcjęwspółpracyPolski
zwolnyminarodamiUkrainy,LitwyiBiałorusi,nazwanymprzezniegoobszaremULB,wopozycjidoimperiumradzieckiego.Współpraca
tamiałabyćbudowananabaziewyrzeczeniasięsentymentówdoKresówWschodnichiuznaniastanuposiadaniawschodnichsąsiadów
natychterenach,poto,abyrazemstworzyćprzeciwwagędlaZSRR.Ideapodanawroku1973dodzisiajmawpływnakształtowanie
polskiejpolitykiwschodniej.JakzauważaministersprawzagranicznychRPRadosławSikorski:„Znaczeniespuściznyintelektualnejparyskiej
‘Kultury’dlaobecnejpolitykizagranicznejRP,szczególnienakierunkuwschodnim,przejawiasięwkształcietejpolityki,atakże
wnamiętnychdebatach,którejejtowarzyszą.Tamyśl,aczkolwiekzracjonalizowanaidostosowanadomożliwościipotrzebczasów
współczesnych,nadalprzyświecanaszejpraktycepolitycznejidyplomatycznejwodniesieniudowschodniegosąsiedztwa.Ztym,
żeGiedroycniewidziałsprzecznościmiędzybudowaniemdobrychrelacjiznaszymisąsiadamiipojednaniempolsko-rosyjskim,oczym
zwyklizapominaćszermierzeideiprometejskiej.CzęstonazywamjagiellońskimposłannictwemdzisiejszejPolskitewszystkiezamierzenia
idziałania,którewychodząnaprzeciwproeuropejskimaspiracjomnaszychsąsiadównaWschodzie.Wnurcietymmieścisięnasza
aktywnośćnarzeczbudowaniamostówzrozumieniaipojednaniaztymisąsiadami.Aktywnośćtapowinnateżzakładaćpotrzebę
wyjaśnieniatychpostawizachowańpolskich,któredlapobratymczychnarodównaWschodzie,stanowiąnadalpowód–jakkolwiek
byonbyłsubiektywnyczynaweturojony–dopoczuciakrzywdyidopodejrzliwości.
Przedewszystkimtenjagiellonizmjestzgruntupraktyczny,czegowyrazemjestwspółinicjowanyprzezPolskęmegaprojektPartnerstwa
Wschodniego.Czyjednak,zrodzonyzmyślipraktycznej,megaprojektówwogólemożebyćnazwanyprometejskim?”38.
Ideerozpowszechnionenaemigracjimiałyznaczącywpływnakształtowaniesiępoglądówpolskiejopozycjilat70.i80.,czegowidomym
efektembyłoprzyjęcieprzezIZjazdDelegatówNSZZ„Solidarność”posłaniadoludzipracyEuropyWschodniej.Tenpięcio-zdaniowyapel
pokazał,żePolacypotrafiąsięwznieśćponadswójpartykularyzmitworzyćpolitykęoznaczeniuglobalnym.
*
KiedyPolskastawiałajużpierwszekrokijakoznowusamodzielne,demokratycznepaństwo,LitwanadalpozostawałaczęściąZwiązku
Radzieckiego.Jednakitam,dziękiGorbaczowowejpierestrojce,atakżepodwpływemprzemian,jakiezaszływPolsce,zaczęłasięwalka
oponowneodzyskanieniepodległości.Opozycjalitewskaczerpałazdoświadczeńpolskiej„Solidarności”,cowięcejdoniedawnapolscy
opozycjoniści,aterazjużaktywnipolitycy,osobiścieprzybywalinaLitwę,abywspomagać„Sajudis”.Zaczęłasiętworzyćbaza
prawdziwegoporozumieniamiędzyobunarodami.Pojawiłsięjednakdysonans.Naterenach,którezostaływcielonedoLitwyw1939
i1940r.39,mimoprzeprowadzeniaakcjiprzesiedleńczejwlatach1945-1947,nadalwokółWilnaPolacystanowiliwiększośćludności,
natomiastwsamymWilnieznacznyodsetek(18,8%).Byłatowięcsytuacja,wktórejmniejszośćnarodowawskalicałegokraju,
naograniczonymterytorium(Wileńszczyzna)stanowiławiększość.Litewskieodrodzenienarodowe,którepolegałopoczątkowo
nabudowaniuprawdziwejsamorządnościiwalceoprawaczłowieka,zdopingowałododziałaniatakżepolskąmniejszość.Utworzonowiele
polskichorganizacjispołeczno-kulturalnych,aprzedewszystkim–ZwiązekPolakównaLitwie,którymiałdbaćoposzanowaniepraw
polskiejmniejszości.Jużwpierwszychdokumentachtejorganizacji(rozdział
Drogakunowejrzeczywistości?
)pojawiłysięwyraźne
deklaracjelojalnościwobecLitwy.Jednaksamoistnieniemocnejorganizacjipolskiejnaterenierepubliki(międzynarodoweuznanie
niepodległościLitwynastąpiłodopierow1991r.)zostałoprzyjęteprzezlitewskichdziałaczyniepodległościowychzwielkimiobawami.
Odżyłydawneuprzedzeniazokresumiędzywojennego,anawetzXIXw.Cowięcej,„Sajudis”zbytmocnoskupiłsięnawalce
oniepodległośćLitwy,przezcostraconozpolawidzeniaproblemymniejszościnarodowych.Niezauważanonaprzykład,żewalka
owprowadzeniejęzykalitewskiegojakopaństwowegonaterenierepubliki,wdużymstopniuuderzawinteresymniejszościnarodowych.
Nierobionoteżwłaściwienic,abypozyskaćdo„Sajudisu”Polaków.Podstawoweperiodykiwydawaneprzeztęorganizacjębyły
publikowanejedyniewjęzykulitewskimirosyjskim,aleniepolskim.Braktakichpublikacjitłumaczonotym,żePolacyitakczytają
porosyjsku.Zczasem,kiedyjeszczewramachZSRR„Sajudis”stworzyłjużswójrządinaterenierepublikiwzasadziesprawowałwładzę,
corazwięcejzarządzeńwyraźniedyskryminowałomniejszości,aprzynajmniejnierobiononic,abyzmienićtakiesubiektywneodczucietej
częścimieszkańcówrepubliki.TowszystkoszybkodoprowadziłodoogromnegonapięciamiędzyPolakamiiLitwinami.Sytuację
komplikowałdodatkowodysonanspolegającynatym,żedlaLitwinówistniałydwieróżnegrupyPolaków:tychdobrychzPolski,
zpopierającejich„Solidarności”isolidarnościowychposłównaSejm,oraztychzłych,trzymającychzMoskwąPolakówzLitwy.Mimo
towewszystkichnajważniejszychdokumentachZwiązkuPolakównaLitwiedeklarowanolojalnośćwobecrepubliki,walczącjednocześnie
oswojeprawajakomniejszośćnarodowa.
Popewnymczasie,kiedyPolacyzLitwyniemogliuzyskaćsatysfakcjonującejpomocyzestronywładzrepublikiikiedynieudałosię
nawiązaćwspółpracyzwładzamirepublikańskimi,powstałpomysł,abywceluzapewnieniaprawmniejszości,stworzyćautonomiczną
polskąjednostkęadministracyjnąnaterenieLitwy.ByłotonawiązaniedoprzedwojennejpolskiejautonomiinaBiałorusi
iUkrainie40.Pomysłtenspotkałsięzbardzoostrymsprzeciwemzestronywładzrepubliki.NawetzPolskipłynęłygłosy,żetozdrada
wobecLitwy.Wtymczasie,polskideputowanydoRadyNajwyższejZSRRzLitwy,JanCiechanowicz,zacząłlansowaćideęutworzenia
polskiejrepublikinapograniczulitewsko-białoruskim,gdzieludnośćpolskażyławsposóbzwartyistanowiłazdecydowanąwiększość.Obie
inicjatywytraktowanojakoniebezpiecznąpróbęseparatyzmupolskiego.Ostatecznierepublikanigdyniepowstała,apolskierady
naterenieLitwyzostałyrozwiązane.
WielkimsprawdzianemdlaPolakównaLitwieiwkrajubyłytragicznewydarzeniawWilnie13stycznia1991r.,kiedywojskaradzieckie
dokonałypacyfikacjipodwieżątelewizyjnąiwinnychczęściachmiasta.ZobustronLitwiniotrzymalizarównogłosypoparcia,jak
ipraktycznąpomoc.Już11stycznia,kiedywojskaradzieckiezaczęłyzajmowaćstrategiczneobiektywWilnie,wiceministerspraw
zagranicznychPolskiwezwałdoministerstwa
chargéd’affaires
ambasadyZSRRiwyraziłzaniepokojeniewydarzeniaminaLitwie.Warto
pamiętać,żebyłtojeszczeczas,kiedynatereniePolskistacjonowaływojskaradzieckie,któreostateczniewyprowadzonozkraju
17września1993r.JużpoatakunawieżętelewizyjnąprzebywającywPolsceministersprawzagranicznychLitwy,AlgirdasSaudargas,
otrzymałmożliwośćwystąpieniawgłównymwydaniu„Wiadomości”TVPiwygłosiłprzemówieniedoswoichrodaków.Cowięcej,tego
samegodniaotrzymałondeklarację,żejeślibędzietakapotrzeba,toPolskazgadzasięnautworzenienajejterenielitewskiegorządu
naemigracji41.WcałejPolsceodbywałysięzkoleilicznewiecepoparciadlaLitwy,przyokazjiktórychzaczętoorganizowaćpomoc
humanitarnądlaLitwinów.ZkoleiPolacynaLitwieiichorganizacjezdecydowaniepotępilidziałaniarosyjskie.
Mimolicznychzawirowańprzeznastępnelataprowadzonorozmowyzarównomiędzypaństwowe,jakiwewnątrznaLitwie,któremiały
doprowadzićdoostatecznegouregulowaniastosunkówmiędzyPolskąiLitwą,jakrównieżunormowaniasytuacjiPolakównaLitwie.Nie
zawszeodbywałosiętołatwo,jednakwreszcie,w1994r.,doprowadzonodopodpisania
TraktatumiędzyRzecząpospolitąPolską
aRepublikąLitewskąoprzyjaznychstosunkachidobrosąsiedzkiejwspółpracy
,którydajepodstawędokształtowaniaprzyjaznych
stosunkówmiędzyobupaństwami.Oczywiście,dodzisiajpojawiająsięliczneproblemynaliniiPolska–Litwa,istniejąjednakrozmaite
instytucjeiwspólnegrupyrobocze,którepozwalająnaregulowaniewszelkichproblemów.Niepokojącejestto,żemimowszystkonadal
pojawiająsięnapięcia,którychźródłociągletkwiwhistorycznychuprzedzeniach.Miejmynadzieję,żereceptąnatakistanrzeczybędzie
upływczasu,którypozwoliniektórymzapaleńcomnaLitwieprzekonaćsię,żePolskawobecLitwyniemażadnychimperialnych
ihegemonistycznychzapędów,leczszukapartnerskiejwspółpracy,któramożebyćkorzystnadlaobustron.Czybędziemytorobićjako
braciaczyjakosąsiedzi,jestwłaściwiesprawądrugorzędną.Ważnyjestostatecznycel,czylidobra,owocnawspółpraca.
*
**
