Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
11
galicyjskiegopisarzaniemieckiegopochodzenia,JanaLama,natematstosunków
językowychinarodowościowychwtymkrajukoronnym–
językdzielispołeczeństwonarządcącychirządzonych.Ograniczanieswobódsprawia,iż
[…]wtakimsystemieprawnymznajomośćniemieckiegostawiałaczłowiekawsytuacji
uprzywilejowanejibyłakoniecznymwarunkiemaktywnościwżyciupolitycznym.Lam
pokazujesytuacje,wktórychjęzykaniemieckiegoużywasięnietylkozpotrzeburzędo-
wych,lecziwkomunikacjioinnymstopniuoficjalności,np.przyceremonialetowarzy-
skim.[…]Wobecuprzywilejowanejprawniepozycjijęzykaniemieckiegomożliwebyły
dwastanowiska.Jednozakładałoograniczenierodzimegonarzeczadoartykulowania
potrzebkomunikacjiprywatnej,codziennej,konkretnej.Wefekciewłasnyjęzykkon-
serwowałsię,patynował,gdyżsferazjawisknowoczesnejcywilizacjibyławypowiadania
wjęzykuurzędowym,wjakimsiępobierałowykształcenie4.
ZdaniemLama,zktórymzgadzasięBudrewicz,takadegradacjagroziławXIX
wiekujęzykowirusińskiemu/ukraińskiemu.Językpolski,zpowoduistnienianiepo-
równanieliczniejszejwarstwymówiącychnimludziwykształconychorazogólnie
silniejszejpozycjispołecznejPolaków,niebył–pomimooczywistychniedogodności
wynikającychzdominacjijęzykaniemieckiegowżyciupublicznym–zagrożonytego
rodzajudegradacją,ponadtowykształceniPolacyzregułymielimożliwośćużywania
„językapośredniczącegomiędzyartykułowaniemcodziennychkonkretówawyż-
szychpotrzebkulturalnych”5,jakąstwarzałaznajomośćjęzykafrancuskiego.
Relatywnieczęstszyodgermanizacjibyłprocesodwrotny,czyliprzyswajanieso-
bienietylkojęzyka,leczrównieżkulturyiwkońcutożsamościpolskiejprzezNiem-
ców.ÓwfenomenszerokiegowpływupolskiejkulturynaprzybywającedoPolski
wokresierozbiorówrodzinycudzoziemskieAntoninaKłoskowskatrafnieokreśliła
jakoparadoks.Piszeona:
WPolscerozbiorowejdozasobunarodowejliteraturyisztukiweszłowieledziełtwór-
cówoobcychnazwiskachiczęściowoobcejgenealogii,którzyprzyswajalisobiekulturę
polskąisamijąrozwijali(J.Elsner,W.Anczyc,A.Grottger,A.Oppman,W.Pol).To
zjawiskoodchodzeniaodkulturypolityczniedominującejzbiorowościnarzeczkultury
grupydyskryminowanejstanowiswoistyparadoksświadczącyozłożonymcharakterze
wyborówwartościiprzebieguidentyfikacjinarodowej6.
Pracaniniejszastawiasobiezacelukazanie–naprzykładziewybranychurzęd-
nikówgalicyjskich,pochodzącychzróżnychniemieckojęzycznychprowincji,inaj-
częściejwielupokoleńichrodzinwXIXw.–drógkarieryzawodowejoraztworzenia
sięiprzemianśrodowiska,wktórympłynęłoichżycie,aszczególnieprzedstawienie
dokonującychsięwtychwłaśnieramachprocesówakulturacjiiasymilacjizpolską
lub,rzadziej,rusińskąspołecznością.
4
T.Budrewicz,SprawynarodowościowewutworachJanaLama,[w:]Galicyjskiedylematy.
Zbiórrozpraw,podred.K.KarolczakaiH.W.Żalińskiego,Kraków1994,s.79.
5
Ibidem.
6
A.Kłoskowska,Uniwersalneinarodowetendencjewkulturze,„KulturaiSpołeczeństwo”1990,
t.34,nr2,s.9–10.
