Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Transportbierny
Dyfuzja(transportbierny)odbywasięzawszezgodniezgradientemstężeńtrans-
portowanejsubstancji.Siłakierującaprzemieszczaniemsięcząsteczekprzezbłonęjest
wypadkowągradientustężeniatransportowanejsubstancjioraznapięciaistniejącego
wpoprzekbłony(potencjałubłonowego).Tęsiłęwypadkowąnazywasięgradientem
elektrochemicznym.Gradientwyznaczakierunektransportubiernegoprzezbłonę(za-
wszeodwiększegostężeniasubstancjidomniejszego).Jesttokorzystneenergetycznie,
gdyżtransporttakiprzebiegaspontanicznie(biernie),bezkoniecznościdostarczenia
energiizATP
.Gradientelektrochemicznyjestdużywprzypadku,gdynapięcieigradient
stężeniadziałająwtymsamymkierunku(np.Na+jestnaładowanydodatnioijegostę-
żeniejestwiększenazewnątrzkomórki,gdziepotencjałrównieżjestdodatni,dlategoteż
wypadkoweprzemieszczaniesięNa+przezbłonęjestduże),amały,gdygradientnapięcia
istężeniamająefektprzeciwstawny(np.K+jestnaładowanydodatnio,ajegostężeniejest
większewewnątrzujemnienaładowanejkomórki,dlategowypadkoweprzemieszczanie
sięK+przezbłonęjestniewielkie).Cząsteczkiróżnychsubstancjizmieszanezesobądy-
fundująniezależnieodsiebie,takżeostateczniestanrównowagiustalasię,gdywszystkie
rodzajecząsteczekosiągnąstanrównomiernegorozproszenia.
Szczególnymrodzajemdyfuzjizwiązanymzwybiórcząprzepuszczalnościąbłon
jestosmoza.Procestenpoleganaswobodnymprzenikaniucząsteczekwody(rozpusz-
czalnika)przezpółprzepuszczalnąbłonęzgodniezgradientemstężeń,czyliodstężenia
większegodomniejszego,podczasgdysubstancjarozpuszczonanieprzenikawcale.
MożnatozilustrowaćnaprzykładzieU-rurki(ryc.1.5).
Cząsteczkiwodyswobodniedyfundujązramieniawypełnionegoczystąwodą
doramieniawypełnionegoroztworem,wskutekczegowramieniuzczystąwodąpo-
ziompłynuobniżysię,awdrugimpodniesie.Ciśnienie,jakienależałobywywrzećna
tłok,abypowstrzymaćpodnoszeniesięcieczyzsubstancjąrozpuszczoną,nazywamy
ciśnieniemosmotycznym.Roztworystężone,zawierającedużosubstancjirozpuszczonej
(osmotycznieczynnej)wstosunkudoilościwody,wywierajądużeciśnienieosmotyczne
iodwrotnie,roztworyzawierającemałosubstancjirozpuszczonej(osmotycznieczynnej)
wstosunkudoilościwodymająniskieciśnienieosmotyczne.
Roztwórmającywiększestężenieosmotycznewstosunkudostężeniapanują-
cegowkomórcenazywamyroztworemhipertonicznym.Komórkaumieszczonawroz-
tworzehipertonicznymoddajewodęwceluwyrównaniaróżnicystężeń.Wskutekprze-
nikaniacząsteczekwodyzcytoplazmydośrodowiskazewnętrznegokomórkakurczy
się(ryc.1.6).Zjawiskotomożnabardzowyraźniezaobserwowaćwkomórceroślinnej,
wtakichbowiemwarunkachwakuolaodwadniasię,wkonsekwencjiczegoprotoplast
(cytoplazmawrazzbłonąkomórkową)obkurczasięiodstajeodścianykomórkowej.
Zjawiskotonazywasięplazmolizą.Obkurczaniesiękomórekczłowiekawroztworze
hipertonicznymmożnaobserwowaćwerytrocytach,któreprzyjmująkształtkrwinki
pomarszczonejzcharakterystycznymi„kolcami”(erytrocytykolczaste).Stopieńobkur-
czeniaprotoplastuzależyodróżnicystężeń.Plazmolizazachodzitylkowżywychkomór-
kachijestprocesemodwracalnym.
8
10BUDOWAIFUNKCJEKOMóRKI
