Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
PracaprzymusowawOberOst*,którązobaczyłem,jestnajnie-
godziwsząinajnikczemniejsząrzeczą,jakąmożnasobiewy-
obrazić,inazawszeniemieckieimięokryłahańbą1.
JuliusBerger,wokresie1917/1918kierownik
WydziałuŻydowskiegoNiemieckiejCentraliRobotniczej
(DeutscheArbeiterzentrale,DAZ)wWarszawie,wiosna19192
Pracaprzymusowajestjednymznajczarniejszychrozdziałówerywojen
światowych.Okrespomiędzy1914a1945rokiemokreślanybywatakżejako
Ddrugawojnatrzydziestoletnia”3,postrzeganyjestwięcjakojednacałość.Ale
gdymowajestdziśopracyprzymusowej,kojarzysięzniąnaogółtylkoIIwoj-
nęświatową.Wrzeczywistościjednakwykorzystywanabyłaonajużwtrakcie
pierwszegoświatowegokonfliktu.DPierwotnakatastrofaXXwieku”4wyzna-
czyłagłębokącezuręzwiązanązlicznymitendencjamidototalności,któredo-
tyczyłytakżerynkupracy,couwidoczniłosięnp.wsporachoustawęosłużbie
pomocniczejdlaojczyznyzgrudnia1916roku**.Jeszczewyraźniejtendencje
teuwidoczniłysięwprzypadkupracownikówzagranicznych.Jużwlatach
1914–1918władzeniemieckiepozyskiwałyizatrudniałyprzymusowotysiące
zagranicznychpracownikównaterenieCesarstwainaterenachokupowanych.
ZakresicharakterpracyprzymusowejwczasieWielkiejWojnyzbadanyjest
jednakwstopniuznaczniemniejszymniżwczasieIIwojnyświatowej.Dlate-
goteżkwestietestałysięprzedmiotemniniejszejrozprawy.Maonaprzynieść
1
J.Berger,OstjüdischeArbeiterimKriege,DVolkundLand”1919,1,z.27,s.835.
2
DziałalnośćBergeradokładniejomówionowrozdz.5.1.1.
3
Zob.H.-U.Wehler,DerzweiteDreißigjährigeKrieg,[wi]DerErsteWeltkrieg.DieUr-Kata-
strophedes20.Jahrhunderts,red.K.Wiegrefe,S.Burgdorff,München2008,s.23–35.
4
E.Schulin,DieUrkatastrophedes20.Jahrhunderts,[wi]DerErsteWeltkrieg.Wirkung–
Wahrnehmung–Analyse,red.W
.Michalka,München1994,s.3–27;tytułnawiązujedosformuło-
waniaukutegoprzezGeorge’aF
.Kennana–DtheGreatSeminalCatastrophyofthisCentury”.
*OberOstiwyznaczonyw1915r.obszarpodadministracjąwojskowądowódcyfrontu
wschodniego,obejmującypasodKurlandiipookoliceGrodnaiBiałegostoku–przyp.tłum.
**GesetzüberdenvaterländischenHilfsdienst.Ustawaweszławżycie6grudnia1916r.
zinicjatywyNajwyższegoDowództwaArmii(OHL).Zobowiązywaławszystkichniepowoła-
nychdowojskamężczyznwwieku17–60latdopracywprzemyślezbrojeniowymlubnastano-
wiskachpracyistotnychdlapotencjałumilitarnego–przyp.tłum.
