Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
17
użyciaprzemocy,wopiniihistorykówwschodnioniemieckichzastąpiłjedynie
wcześniejszyDprzymusekonomiczny”wyrażającysięnp.wwykorzystywaniu
trudnejsytuacjigospodarczejobszarów,zktórychpochodzilipracownicy8.
Takiezestawienienieodpowiadajednaksytuacjifaktycznej,bowiempoli-
tykapozyskiwaniaiużyciasiłyroboczejwczasieIwojnyświatowejróżniłasię
przecieżistotnieodtejzokresuprzedjejwybuchem.Wedługdefinicjimarksi-
stowskiej–czyliprzyrozciągnięciutakżenaprzymusekonomiczny–pojęcie
pracyprzymusowejtraciwszelkąostrośćanalitycznąistajesięprzeztobezu-
żyteczne.Ostatecznie,patrzącglobalnie,wprzypadkubardzowielustosunków
pracytrzebabybyłowówczasmówićopracyprzymusowej.Problematyczne
byłobytotakżewświetleprawamiędzynarodowego,gdyżpracaprzymusowa
jestpowszechniepotępiana.
Generalnienaukapodkreśladzisiaj,żestosunkipracyniesązregułyokre-
ślaneprzezprzejrzystądychotomiędobrowolnościiprzymusu,leczprzezroz-
maiteformymieszane.Dobrowolnapracazawieraćmożewsobieaspektynie-
woli,aczęstowolnośćiprzymusniedająsięodsiebiejednoznacznieoddzielić9.
Wodniesieniudozłożonegonarodowosocjalistycznegosystemupracy
przymusowejMarkSpoererstworzyłklasyfikacjęróżnorodnychformpracy
dobrowolnejiniedobrowolnej.Zagłównącechęrozróżniającąposłużyłomu
pytanie,czypracobiorcaposiadamożliwościDexit”iDvoice”.DExit”rozumie
Spoererjakomożliwośćopuszczenialubzmianyprzezpracownikamiejsca
pracywprzypadkuniezadowoleniazjejwarunków.DVoice”określamożliwość
poskarżeniasięprzezpracobiorcęnaswojąsytuacjęwsposóbdającywidokina
skuteczność.WoparciuodostępnośćlubbraktychmożliwościSpoererwyróż-
niaczterykategoriepracownikówzagranicznychidobrowolnipracownicyza-
graniczni,pracownicyprzymusowiwsensiewęższym,pracownicywykonujący
pracęniewolnicząipracownicyostatusielessthanslaves*.Pracownicyprzymu-
sowiwsensiewęższympierwotniezatrudnilisiędobrowolnie,poczymzmu-
szenizostalidodalszegowykonywaniapracytakżewbrewswojejwoli.Skargi
nawarunkipracydawałyniewielkierezultaty.Pracownicydwóchostatnich
kategoriiniemielimożliwościwyrażeniaswojejopiniiipozostawaliwbardzo
8
Zob.L.Elsner,J.Lehmann,AusländischeArbeitskräfteunterdemdeutschenImperialismus,
1900–1985,Berlin1988,s.67–69;J.Lehmann,KontinuitätundWandel.ZurEntwicklungdesinsti-
tutionellenRegulierungsmechanismusfürdieAusländerbeschäftigungimimperialistischenDeutschland,
DFremdarbeiterpolitikdesImperialismus”1988,z.19,s.17–24.
9
Zob.teżJ.Lucassen,L.Lucassen,Migration,MigrationHistory,History:OldParadigmsand
NewPerspectives,[wi]Migration,MigrationHistory,History:OldParadigmsandNewPerspectives,
red.J.Lucassen,L.Lucassen,Bern1997,s.12–14;J.Lucassen,FreeandUnfreeLabourbefore
theTwentiethCentury.ABriefOverview,[wi]FreeandUnfreeLabour.TheDebatecontinues,red.
T
.Brass,M.vanderLinden,Bern1997,s.45–47.
*Lessthanslaves(ang.)imniejniżniewolnicy–przyp.tłum.
