Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Zarysewolucjiprzedsiębiorstwausługowego
19
wWenecjizwanopartes,awinnychmiastachwłoskich–caratti.Spółkiakcyjne
przyjmowałysięstosunkowopowoli,najszerzejwubezpieczeniach.Dospółekak-
cyjnych,któreliczniepojawiałysięweFrancjiwIIpołowieXVIIIw.należały:To-
warzystwoUbezpieczeńMorskich,kopalnie,kompaniekanałowe,spółkidzierża-
wiącepodatki29.
WAngliiiHolandiiobszarem,naktórymdokonywałasięewolucjaprzedsię-
biorstwbyłhandelzagraniczny.Kupcytworzylizrzeszeniapodobnedogildiinazy-
wane„kompaniamiokreślonymiregulaminem”,któredziałałynamocyprzywileju
nadanegoprzezpaństwo.Miaływłasnąwładzę,monopolhandlowy,prawodziedzi-
czeniaposobie30.TegorodzajuprzedsięwzięciembyłaKompaniaWschodniautwo-
rzonaw1579r.przezkupcówlondyńskich,mającawyłącznośćnahandelAnglii
zPolską.GłównąsiedzibęmiaławElblągu31.
Kompaniehandlowe,zktórychwyrosływXVIIw.takwielkieprzedsiębiorstwa,
jakholenderskaiangielskaKompaniaWschodnioindyjska,powstawałystopniowo.
Najpierwmiałycechyprzedsięwzięćzakładanychnapewienokres.Oznaczałoto,
żekażdyrejsorganizowanyprzezangielskąKompanięWschodnioindyjskąstanowił
odrębneprzedsięwzięcie,poktórymkupiecodbierałswójwkładiswojezyski.Poczy-
nającod1612r.,rachunkisporządzanowodniesieniudoseriiplanowanychpodró-
ży.KapitałzakładowywtychtowarzystwachpojawiłsięnastałepodkoniecXVII
iwXVIIIw.Podzielonowtedykapitałnaokreśloneczęściojednakowejwartości
–akcje.Nieuznawanozasadyograniczonejodpowiedzialności32.
SpółekakcyjnychbyłowAngliiXVIIiXVIIIw.corazwięcej,aleniestanowiły
większości.IchliczbapowiększyłasięznaczniewAngliiiSzkocjiwlatach1692–1695,
kiedypowstałoich150,wporównaniuz24istniejącymiw1688r.33.Podkoniec
XVIIIw.spółkiakcyjnezaczęłypowstawaćwPolsce,awśródnichKompaniaHan-
dlowaPolska.Zostałautworzonaprzezmagnatów,którzychcieliprowadzićhandel
swoimiproduktamiprzezM.Czarne,idziałaławlatach1783–178734.
AdamSmithpodzieliłkompanienadwiegrupy–spółkiakcyjneiregulated
company.Uważał,żekoncesjonowanespółkiakcyjnebyłypoczątkowoużytecz-
ne,ponieważpodejmowałyeksperymentynawłasnykoszt,otrzymującmonopol
tylkonapewienokres.Ostateczniejednakprzywilejwyłącznościnieuchronił
większościznichodupadku.WedługSmithaspółkiakcyjne,bezprzywilejuwyłącz-
ności,możnabyłozastosowaćwdziedzinieużytecznościpublicznej,tamgdzie
potrzebnebyłyznacznekapitałyimożnabyłoustalićjednolitemetodydziała-
nia,awięcwbankowości,ubezpieczeniach,budowieiutrzymaniukanałóworaz
29Ibidem,s.401–404.
30Ibidem,s.411.
31A.Mączak,KompaniaWschodnia,[w]:EncyklopediahistoriigospodarczejPolskido1945
roku,t.1,WP
,Warszawa1981,s.329–330.
32J.Kuliszer,op.cit.,t.II,s.306–309.
33F.Braudel,op.cit.,s.413–414.
34B.Grochulska,KompaniaHandlowaPolska,[w]:EncyklopediahistoriigospodarczejPolski
do1945roku,op.cit.,s.328.
