Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Tworzenieznaków
59
formęiśrodkiwyrazu,tzn.wymyślićnowyschemat.Takwięcnajbardziejradykalna
próbazerwaniazmyśleniemkonceptualnymjakopodstawąprzedstawieniaobra-
zowego,mającapokazaćwrażenianświeżegooka”
,okazałasięmitem.Artystamoże
cośprzedstawićtylkowtedy,gdywie,coijakmabyćprzedstawione.Takjestnawet
wprzypadkumalarstwaabstrakcyjnego,któreświadomieodchodziodupodabniania,
alenadalcośiwjakiśsposóbprzedstawia.
AnalizowanaprzezGombrichaniemożnośćwyjściapozaschematyipokazania
surowegoobrazunatury:prawdziwychwyglądów,aniewyobrażeńmalarzy,wynika
nietylezlogikiprzedstawieniaobrazowego,ileraczejznaturyprocesupercepcji.
Malarzewcześniejniżpsychologowieodkryli,żeniedasięoddzielićwrażeńwywo-
ływanychprzezpostrzeganyobiektodwyobrażeńonim,powstającychwprzestrzeni
mentalnejnapodstawiekojarzonejznimhipotezypercepcyjnej,którąowewrażenia
potwierdzają,modyfikująlubobalają.Obranyprzeztwórcęschematwyjściowyjest
więcekwiwalentemowejhipotezy,ajegokorektyupodabniająobrazdowizjiartysty.
Korektymogąwynikaćzeświadomychposzukiwańnowychformwyrazu(ekspery-
mentartystyczny)lubbyćdziełemprzypadku,swegorodzajumutacją,któraujawnia
nowemożliwościtwórczelubwiedzienamanowce.Jednakwrazzrozwojemwie-
dzyiumiejętnościkształtowaniaobrazukorektyprowadządotworzenianowych
schematów,którezapoczątkowująnowystyllubtendencjęartystyczną,otwierając
nowyetapniekończącejsięgryoczekiwańmiędzytwórcąiodbiorcą.
Powodzenietejgry,czyliosiągnięcieporozumieniamiędzyartystąiwidzem,
zależyodzdolnościodbiorcydoprawidłowegoodczytaniaobrazuiwspółtworzenia
iluzji.Boiluzjadziałanazasadziepowtórnegorozpoznania-odbiorcarozpoznaje
wobrazietylkoto,cojużwcześniejrozpoznał,czegodoświadczył,coobejmujejego
uprzedniawiedza.Dokonujeonprojekcji,tj.rzutujenaobrazwłasnewyobrażenia
(schematypoznawcze)idopasowujejedoprzedstawionychkształtów.Wyobrażenia,
którenajpełniejpasujądoobrazu,nadająmuznaczenie.Żebyprojekcjawywołałailu-
zję,obrazmusispełniaćtrzywarunki:(1)musizawieraćelementycharakterystyczne,
wyraźniesugerującekierunekinterpretacji;(2)elementytemuszątworzyćzborny,
niesprzecznyukład;(3)międzynimimusząistniećnpustemiejsca”
,którewypełnia
wyobraźniaodbiorcy.Jeślidwapierwszeczynnikitworząobrazzbytwyrazistyijedno-
znaczny,odbiorcaniemaczegodopełniaćisłabosięangażuje;jeślizaśobrazjestzbyt
niedookreślonyiwieloznaczny,odbiorcaniewie,jakgodopełnić,iodczuwafrustra-
cję.Sukcesartystycznyikomunikacyjnyjestwtedy,gdyodbiorcaznajdujewłaściwy
kluczinterpretacyjny,równocześniewzbogacającswojąwiedzę(przezkorektęsche-
matówpoznawczych).Wbrewpotocznymmniemaniomgraoczekiwańmiędzytwórcą
iodbiorcąmacałkowicieracjonalnycharakteripodlegadośćścisłymregułom,które
wyznaczająrozmaitekodywizualne.Badaczetychkodówwciążzgłębiająnasząwiedzę
otym,jakmorfologia,strukturaikontekstprzedstawieniaobrazowegookreślająjego
percepcjęisposóbrozumienia(Bagiński,Francuz,2007).
