Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Przestępstwoikarakryminalna
33
Ramka1030Czymróżnisięzemstaododwetu?
Zemstaiodwet–pojęciaodmienne,choćczęstobłędniestosowanezamiennie.Obydwaba-
zująnaludzkiejpotrzebiesprawiedliwości,którapotrafibyćogromnąsiłąmotywacyjną(dzia-
łaniewbudowanegoczłowiekowiwprocesieewolucjimodułuwzajemności).To,wjakisposób
ludziejązaspokajająorazjakieniesietozasobąkonsekwencje,stanowiwłaśnieoróżnicy
międzytymipojęciami.
Zemstajestprywatnym,emocjonalnienapędzanympragnieniemodegraniasięnakrzyw-
dzicielu.Nawetjeśliwzamierzeniumabyćsprawiedliwąkarązawyrządzonąkrzywdę(Aquino,
TripiBies,2006),rzadkotakąsięstaje(Ciepły,2006).Ofiarabardzoczęstodoświadczasilnych
emocji,którestanowiąnaturalnąreakcjęnapoczuciezagrożeniawywołaneszkodą.Gniew,obu-
rzenie,bólwpływająnajejocenęsytuacji,aichintensywnośćsprawia,żeskupiasięonanaoso-
bistychprzeżyciach,copowoduje,żetrudnojejwykroczyćpozawłasnąperspektywęiuchwycić
pełenobrazsytuacji.Zatracasięwtensposóbobiektywność,akaramożeprzekroczyćsłuszną
miarę,anawetdotknąćosobyniewinne(np.członkówrodzinysprawcy).Zemstaponadto
jestdemonstracjąsiłyposzkodowanego,manaceluprzekonaniesprawcyowyższościofiary.
Odwetnatomiastprzywracaofierzejejwartośćprzezukaraniesprawcyizaprzeczeniejego
wyższości(BradfieldiAquino1999).Charakteryzujągodwaelementy:jestonaktemdokony-
wanymnasprawcyprzezosobytrzecieposiadająceautorytetiwładzę(np.instytucjepaństwo-
wedziałającewimięspołeczeństwa)orazjestproporcjonalnywstosunkudodokonanegoprze-
stępstwa(sprawiedliwy).Dotyczyjedynieobiektywnejkrzywdy(ustalonejiudowodnionej
przezorganyzewnętrzne)idotykawyłączniesprawcy.Cowięcej,podczasgdyprywatnazemsta
możeprzynieśćofierzeuczuciesatysfakcjinawidokcierpieniajejkrzywdziciela(jakjednak
wskazująbadania–jestonokrótkotrwałe,niekiedyniepojawiasięwcale,zdarzasięrównież,że
jegomiejscezastępująemocjenegatywne–Carlsmith,WilsoniGilbert,2008),odwetniewią-
żesięzemocjonalnąprzyjemnościąwynikającązwyrządzonejdolegliwości,alewynikazre-
alizacjiopartejnapodstawachfilozoficznychzasadysprawiedliwości(GerberiJohnson,2007).
Zhistorii…
PorazpierwszyideaodwetuzostałazapisanawKodeksieHammurabiego,królaBabilonu
zokoło1750rokuprzedChrystusem.Toonuwieczniłsłynnązasadę:Uokozaoko,ząbzaząb”
,
którawprowadzaproporcjonalnośćkarywstosunkudowyrządzonejszkody.Byłotoniezwy-
kłeosiągnięcieprawodawcze,bowiemjeszczezaczasówspołeczeństwrodowo-plemiennych
jakokarazakrzywdęfunkcjonowałanamocyprawaobyczajowegokrwawazemstarodowa–
wymierzanawsposóbarbitralny,częstoprzeradzającasięwnienawiśćmiędzyrodamitrwającą
pokolenia.Naprzestrzeniwiekówwrazzpostępującąkodyfikacjąprawa(idostosowywaniem
karydowielkościwyrządzonejszkody)orazprzechodzeniemprzywilejukaraniawręcewładcy
zemstabyłastopniowowypierana.WPolsceprocestenrozpocząłsiępodkoniecXwieku(Wa-
rylewski,2007),choćnaprzykładnaSycyliiiwAlbaniiprzetrwałaonadoXXwieku.Wwięk-
szościspołeczeństwjednakkrwawazemstazostałazastąpionaprzezsprawiedliwyodwet.
Źródło:opracowaniewłasne.
narzędziem,dziękiktóremumożezostaćprzywróconyładspołeczny,awina–
odpłacona.Opierasięonanacelowymiproporcjonalnymwstosunkudoczynu
przestępczegowymierzeniudolegliwościsprawcyprzezorganypaństwowe
(Cieślak,1990).Związanezniącierpieniedostosowanejestnietylkodowielkości
wyrządzonejszkody,aletakżedowarunkówosobistychprzestępcyimożliwości
wychowawczo-zapobiegawczegooddziaływaniananiego(Marek,2005).
