Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Witkowska,R.Przybylski,Romantyzm,Warszawa2007
ISBN978-83-01-13848-6,©byWNPWN2007
R.Przybylski.Cz1.Klasycyzmisentymentalizmpotrzecimrozbiorze
JakieonebyłymożnasądzićwpoezjiBarda,którąwtenczaswłaśniebędąc
wGrodnie,zcałymwylaniemmłodejnamiętnościnapisałem”.Jedynym
autorem,którywtymsamymr.1795swojeTrenynaupadekPolski
napisał,jeślisiętakmożnawyrazić,nawolnościbyłosiemnastoletni
nauczycielJózefMorelowski(1777–1845),jezuita,którywstąpiłdotego
zakonuwPołocku,ośrodkuznanympóźniejzeswegonieposkromionego
rusofilstwa.
Wszystkietewierszenależałydogatunkuzwanegodzisiajelegiąpatriotyczną.
Genetycznierzeczbiorąc,elegiabyłaczęściąlirykiżałobnej,bliskiejtrenowi,
czylipieśnilamentacyjnej,wyrażającejżalzpowoduczyjejśśmierci.Toteżjuż
wpierwszejpołowieXVIIIwiekunapisanounasLamentprowincjipolskich
nadumarłąMatkąOjczyznąpolską(1741)ijeszczeprzedpierwszymrozbiorem
powstałyanonimoweTrenynadupadkiemojczyzny1768napisane.Wepoce
rozbiorówtakichtrenówbyłowiele.Zresztąipotrzecimrozbiorzepowstały
natychmiastTrenyupadkuPolskinieznanegoautoraitylkotam,gdziezaznaczył
sięsilnyelementosobisty,jakuNiemcewiczaiKołłątaja,autorzynawiązywali
doOwidiuszowychTristiówiswoimelegiomnadawalitytułSmutki.
Wszyscycitwórcy,możenietylewierszokleci,ilewierszopisowie,abyich
beztroskonieośmieszać,przybieralipozębardów.Historycyliteraturywykryli,
żejużwr.1792,wczasiepobytuwWiedniu,nawieśćodrugimrozbiorze
kraju,kiedyoczekiwanywybuchpowstanianienastąpił,Niemcewiczowimarzyła
sięrolatakiegobarda,chociażdotegoposłairycerzaraczejniepasowała.
Istotnie,wepocestanisławowskiejtakieprzeistoczeniepoetywbarda,aczkolwiek
znanechociażbyzlekturyPieśniOsjana,niezrobiłowielkiejkariery.Poeta
występowałwówczasjakosamotnyśpiewak,którywoderwaniuodhałasu
społecznegowwyniosłejsamotnościukładapieśniowłasnychuczuciach,albo
jakopoeta-gospodarzlubpoeta-pasterz,którywkontakciezprzyrodąkontem-
plujewłasnąwrażliwośćnapięknoświata,albo—wkońcu—jakonauczyciel
iwychowawca,autorytetobywatelski,którywłasnympostępowaniempotwierdza
wagęgłoszonychwswychwierszachideałów.Wostatnimdziesięcioleciu
XVIIIwiekupojawiłosięunasjeszczejednowcieleniepoety,związanejuż
zrefleksjąnadlosamihistorycznymiPolski.Wwierszutradycyjnieprzypisy-
wanymJakubowiJasińskiemuDoegzulantówpolskich.Ostałości(1793)
występujejużpoeta-wieszcz,starorzymskivates,któryznatajemniceprze-
znaczenia,myślOpatrznościiobdarzonyjest„wieszczymnatchnieniem”,
pozwalającymmuprzewidywaćprzyszłość:
50
Słuchajciewieszczaniemylnejprzestrogi,
Wieszczomprzystępnegórnychniebiosprogi,
Gęstaskrytegozasłonawyroku
Niezdolnawstrzymaćbystregoichwzroku.
