Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2iKierunkiargumentacji
kierująichzachowaniami,defactosąregułamiprawnymi68.Pojęcieprawajest
dlaRazawtymsensiepojęciemtranskulturowym,możesłużyćdobudowa-
niamostówmiędzynawetbardzoodległymikulturami.NawiązującdoWit-
tgensteinowskiejmetaforynformyżycia”
,możnabypowiedzieć,żezdaniem
Razapojęcieprawajestnatyleuniwersalne,żeokreślawszelkiemożliwekul-
turoweformyżycia.Nawetjeślidanekulturynieużywajątegopojęcia(przy-
kładRazadotyczykulturyortodoksyjnychżydównieuznającychpodziałuna
prawo,etykęireligię,choćpodobnybrakpodziałówistniał,jaksądzę,także
wkulturachpierwotnychiniektórychstarożytnych,np.wEgipcie),topojęcie
prawawypracowaneprzezuniwersalną,ahistorycznąiageograficznąteorię
prawamożesłużyćdobadaniaibudowaniarelacjizespołeczeństwami,które
nieużywajątegopojęciadlaokreśleniawłasnejtożsamościkulturowej(Raz
używapojęciasamorozumienia).
Niebędętutajrozstrzygał,czykoncepcjaRazajesttrafna,czynie.Przyj-
mujęjednak,żeambicjeteoriiprawamogąbyćróżne(copokazująróżne
rozumieniaogólnościipartykularności).Nadmieniętylko,żeporuszony
przezRazaproblemuniwersalnościteoriiprawarzutujebezpośredniona
jednozzagadnień,którymizajmęsięwkolejnychrozdziałach.Zagadnienie
tomajednakścisłyzwiązekzprzyjętąprzezemnieperspektywąmetafilozo-
ficzną,więcwarto-przynajmniejpokrótce-poruszyćjejużteraz.
Uznanie,żeteoriaprawasłużyeksplikacjipojęcia,któreoddajesens
funkcjonowaniakażdejkultury(formyżycia),nawetjeśliwdanejkulturze
danepojęcieniewystępuje,przywodzinamyślsytuacjęQuine’owskiegotłu-
macza,którystarasiędokonać(radykalnego)przekładuztzw.junglelangu-
age,tj.językanieznanegowcześniej,adopierocoodkrytego,odseparowanego
plemieniażyjącegowdżungli(przyczymjesttojęzykradykalnieodmienny
odwszystkichinnychjęzyków,któreznacywilizowanyświat).Quineprzeko-
nującoargumentuje,żewtakiejsytuacjimamydoczynieniaznniezdetermi-
nowaniemprzekładu”:istniejewiele,równiedobrychsposobówprzełożenia
zachowańwerbalnychtubylcównawybranyjęzykświatazachodniego69.
Niewchodzącwszczegóły,możnapowiedzieć,żerekonstrukcjaieksplikacja
68Ibidem,s.207.
69IdeaniezdeterminowaniaprzekładuzostałasystematyczniewyłożonaprzezQuine’a
wWordandObject;pisałontamm.in.:n[...]manualsfortranslatingonelanguageinto
anothercanbesetupindivergentwaysallcompatibilewiththetotalityofspeechdispo-
sitions,yetincompatibilewithoneanother.Incountlessplacestheywilldivergeingiving,
astheirrespectivetranslationsofasentenceoftheonelanguage,sentencesoftheother
languagewhichstandtoeachotherinnoplausiblesortofequivalencehoweverloose.
Tefirmerthedirectlinksofasentencewithnon-verbalstimulation,ofcourse,theless
41
