Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Polisemicznycharakterśmierci
31
tego,bywpełnijązobrazować.Trzebawięcprzyjąć,żeśmierćniejest
tylkofaktembiologicznym,pewnymzdarzeniem,aleprzedewszystkim
jestfenomenem,indywidualnymludzkimdoświadczeniem63.Iniechodzi
tylkooto,żeśmiercidoświadczamysamotnie,żejestona–podobnie
jaknarodziny–jednostkowymprzeżyciem,aleznaczącejestturównież
całożyciowedoświadczenieśmierci,naktóreskładasięspołeczno-kultu-
rowyobrazśmierci,stosunekdożycia,wtymposiadanie(lubnie)jego
sensu,refleksyjnaświadomośćwłasnejśmiertelności,uczestniczenie(lub
nie)wśmierciinnego.Wszystkieteczynnikimająwpływnato,jakfeno-
menśmiercijestrozumianyprzezczłowieka–jednostkęmyślącąiczują-
cą.„Umieraniejestbiologiczne,natomiastśmierćjestsymboliczna”64.Ta
symbolicznośćtoównieuchwytnymomentdopełnieniasiężycia,aleteż
indywidualnysposób,wjakiludzierozumiejąiprzeżywająśmierć.
Śmierć,najstraszniejszeznieszczęść,wcalenasniedotyczy,bogdymyistnieje-
my,śmierćjestnieobecna,agdytylkośmierćsiępojawi,wtedynasjużniema.Wo-
bectegośmierćniemażadnegozwiązkuanizżywymi,anizumarłymi;tamtychnie
dotyczy,acijużnieistnieją65.
Epikurejskiesłowadziśnietyledodająnamswoistejotuchypoprzez
uświadamianie,żeśmierćjestpozażyciowymdoświadczeniem,aleprzede
wszystkimukazują,żepoznanieśmierciniejestmożliwe.Jednakżyjący
mogąidoświadczająśmierci–empirycznie,wsposóbzewnętrzny66.Zdo-
tychczasowychrozważańwynika,żedoświadczenieśmierciwtrzeciejoso-
biewnajmniejszymstopniuwpływanaczłowieka.Wprawdzieprzypomina
63JakzauważyłSławomirDrogoś:„Swojejwłasnejśmierciniedoświadczamy.Perspek-
tywaśmiercimożeodkryćpustkędotychczasowegożycia,aleniemamowyojejdoświadcze-
niu”.Istotaśmierciwymykasięwszelkiemudoświadczeniu–doświadczyćśmiercitoprzestać
istniećizanegowaćmożliwośćwszelkiegodoświadczenia.Problemśmiercijednaknieznika
nawet,gdyuświadamiamysobietęprostązależność(S.Drogoś,Człowiekwobliczuśmierci,
WydawnictwoAdamMarszałek,Toruń2001,s.111).Wprzypadkuśmierci,mówiącodoświad-
czeniu,mamnamyślijejmożliwe,pośredniedoświadczanie.Wszak„odkryciepustkidotych-
czasowegożycia”należydoegzystencjalnychdoświadczeń.
64A.Grzywa,Jakoswoićsię…,s.67.
65Epikur,cyt.za:D.Laertios,Żywotyipoglądysłynnychfilozofów,PaństwoweWydaw-
nictwoNaukowe,Warszawa1988,s.645.
66Pozapoznaniemzewnętrznymnależyuwzględnićiswoistedoświadczeniewewnętrz-
ne.WedługMaxaSchelerajesttopewnaintuicjaśmierci,którąposiadaczłowiek,aktórajest
nietylewynikiemobserwacjizewnętrznej,copewnościąopartąnapodstawieżycia,witalne-
gorozmachu–czyraczejjegozanikuwwynikustarzeniasię.Zob.M.Scheler,Cierpienie,
śmierć,dalszeżycie,PaństwoweWydawnictwoNaukowe,Warszawa1994,s.82–83.Nato-
miastJacekBielasuznajezafakt,iżczłowiek,twierdząc,żejeszczeniedoświadczyłśmierci,
jużokreśla,cośmierciąjest.Skorowiem,żenieumarłem,muszęwiedzieć,czymśmierćjest,
bymócbyćpewnym,żejejniedoświadczyłem.Por.J.Bielas,Jaktojeststaćsięmartwym,
[w:]Doświadczenieindywidualne.Szczególnyrodzajpoznaniaiwyróżnionapostaćpamięci,
red.K.Krzyżewski,WydawnictwoUniwersytetuJagiellońskiego,Kraków2003,s.105(„Psy-
chologiaOsobowości”,t.5).
