Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zróżnicowanieemocjiiichwłaściwości
49
jawianiasięstanównastroju(np.temperamentmelancholijnydysponujedołatwiejszego
wzbudzanianastrojudepresyjnego,refleksyjnegoitd.)ibędziewyznaczałszybkość
wzbudzaniaemocji,dynamikęichprzebiegu,łatwośćwygaszaniaemocjiitp.
Dyspozycjaemocjonalnamożebyćzatemtraktowanajakorezultatzwiązkupredys-
pozycjizdoświadczeniemosobistym.dyspozycjętworzycałyszeregczynników-
bardzoistotnywnimudziałmająwzorcekulturowe,normyisposobywartościowania,
postawykształtowanewciągużycia,doświadczeniaemocjonalneitd.Donajbardziej
znanychdyspozycjibędąnależałytemperamentisentymenty(jakoutrwaloneskłonności
doreagowaniaemocjonalnegonapewneklasyobiektówlubjakoutrwaloneskłonności
dodoświadczaniawdanysposóbdanejjakościinterakcji).To,jakiemechanizmyprzy-
czyniająsiędorozwojudyspozycjiemocjonalnych,stanowiprzedmiotrozważańróż-
nychteorii(zarównosytuującychsięwramachteoriiekspresywnych,socjokulturowych,
jakipoznawczych).
Pozawymienionymiformami,tj.temperamentemisentymentami,należypodkreślić,
żedyspozycjąbędzieteżukształtowanawwynikujednostkowychdoświadczeńosobo-
wość.Naprzykład,osobowośćnarcystycznabędącaefektemwcześniejszychdoświad-
czeń(nacowskazująanalizyzkręguteoriirelacjizobiektem)stanowiotakichdyspo-
zycjachemocjonalnych,jakskłonnośćdokoncentracjinasobie,dominacjauczuć
skierowanychnasiebie,poszukiwaniedoznańemocjonalnychdziękibyciuzłączonym
zdrugąosobą(którajestpotrzebnadlapodsycaniajejnarcyzmu).Osobowośćhistrio-
nicznastanowiodyspozycjidozwracaniauwaginasiebie,doreagowanianadmiernym
pobudzeniemnabłahewydarzenia,szybkiejzmiennościwreakcjachemocjonalnych,
powierzchownościdoznańemocjonalnych,itd.
Możnarównieżwtymmiejscuzwrócićuwagęnazjawiskoaleksytymii,któraozna-
czazaburzeniewgląduwewłasneżycieemocjonalne(analfabetyzmemocjonalny).
Aleksytymicycharakteryzująsięniezdolnościądonazywaniaemocji(doidentyfikacji
uczućiwykorzystaniajęzykadoichopisu),niezdolnościądoodróżnieniapobudzenia
fizjologicznegoodemocjilubróżnicowaniamiędzyemocjamiaodczuciamicielesnymi
(dlategomogąteżpodejmowaćdziałaniazaradcze,mimożesytuacjategoniewymaga),
ubóstwemżyciawyobrażeniowego(korzystajągłówniezeźródełzewnętrznych;aleła-
twopojawiająsięunichwyobrażeniazwiązanezpoczuciemwinyilękiemprzedniepo-
wodzeniem),tendencjądoopisywaniaszczegółówzdarzeńwywołującychemocje(za:
Maruszewski,Ścigała1998,s.134-140).Aleksytymiajestwłaśniedyspozycjąemocjo-
nalną,natomiastto,coprzyczyniasiędomożliwościrozwojualeksytymii,możebyć
określonejakopredyspozycja(obecnieniedasięjednoznacznietegoustalić,byćmoże
towłaściwościfunkcjonalnemózgu,byćmożetomechanizmyodpowiadająceza
kształtowanietemperamentulubcechosobowościczywłaściwościinnychstruktur
psychicznych).
Układpoziomówzjawiskemocjonalnych(lubpoprostuemocji)możebyćanalizo-
wanywodniesieniudoróżnychwymiarówrzeczywistości.Najczęściejwystępujeten-
dencjadojegoanalizywkategoriachbiopsychicznych.Alenależyrównieżwskazaćna
innekategorie.Dyspozycjęemocjonalnąmogąbowiemtworzyćnaprzykładwartości-
onedysponujądowyzwalaniadanychstanówemocjonalnych.Człowiek,uktóregowar-