Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
Rozdział1.HistorycznaspuściznaszlachtywPolsce
niasięstanuszlacheckiego.Istotnywtymprocesieokazałsięprzywilejnadany
w1374r.wKoszycachprzezLudwikaWęgierskiego.Byłonadresowanydocałego
stanuszlacheckiegoidotyczyłpodatkułanowego,któregozmianamusiałabyćod
tejporynegocjowanazeszlachtą.Uzyskaneprzywilejeodnosiłysiędozagadnień
gospodarczych,wojskowychorazprawpublicznychiprywatnychszlachty.Walka
oprzywilejesprzyjaławzmacnianiuspoistościstanuszlacheckiegoibyłagłównym
czynnikiemnarodzinideologiiszlacheckiegobraterstwa.Procestendoprowadził
wkońcuXVw.doinstytucjonalizacjiparlamentuszlacheckiego,ajegoważnym
efektembyłouzyskanieznacznejsiłypolitycznejprzezdrobnąszlachtę.
OmawiającproblematykęspołecznejspuściznyustrojudawnejRzeczypospolitej
szlacheckiej,należyprzypomnieć,żePolskandemokracjaszlachecka”charaktery-
zowałasięstosunkowodużymjaknastandardyśredniowiecznejEuropyodsetkiem
mieszkańcówposiadającychszlachectwo.Wedługróżnychocen,m.in.Tazbira
(2013)czyZajączkowskiego(1993),sięgałonok.10%mieszkańcówkrajuniebędą-
cychŻydami.WwielukrajachEuropyZachodniejanalogicznywskaźniksytuował
sięczęstonapoziomiejednegoprocenta,adoPolskiwanalogicznymokresiepo-
dobnebyłonajbardziejKrólestwoWęgier(Deme1988)iHiszpania(Tazbir2013).
WedługZajączkowskiego(1993,s.10,cytującegoTadeuszaKorzona),w1791r.
wPolscewstosunkudocałejludnościpaństwaokoło8%posiadałoprzywilejeszla-
checkie,podczasgdywkrajachzachodnichtenwskaźniknieprzekraczał2%.
Teoretycznaprzynajmniejrównośćpolskiejszlachtykontrastowaławyraźnie
zróżnorodnościąhierarchiitytułówszlacheckichwwiększościkrajówzachodnich.
Coprawdanawettoteoretycznezałożenieniebyłonigdyrealizowanewpraktyce
wsposóbidealny.Pierwszymomentunifikacjistanuszlacheckiegonastąpiłwdru-
giejpołowieXVw.;wcześniej,wstatutachKazimierzaWielkiegoorazwstatutach
mazowieckich,widocznebyłyelementyformalnejhierarchizacjistanuszlachec-
kiego.Pojawiałysięróżnekategorieszlachtylubstanypośrednie.Wartykułach
UniiLubelskiejz1569r.potomkowiekniaziówrusko-litewskichzatrzymująpra-
woposługiwaniasiętytułamiksiążęcymi.Wlatach1764-1775Sejmnadałlub
potwierdziłtytułyksiążęce(wbrewwcześniejszymkonstytucjom)Poniatowskim,
Sapiehom,Radziwiłłom,Jabłonowskim,Lubomirskim,Sułkowskim,Ponińskim
iMassalskim.
Pomimoformalnejrównościszlachtypolskiejróżnicewstatusieekonomicz-
nymtegostanubyłyzawszedramatyczne.Wprzeciwieństwiedokilkudziesięciu
skrajniebogatychmagnatówdziesiątkitysięcydrobnejszlachtynieposiadałypra-
wieżadnegoznaczącegomajątku,różniącsięodbogatszegochłopstwajedniesta-
tusemsymbolicznym.Tasytuacjastrukturalnejnierównościmajątkowejtworzyła
opisywanąwielokrotnierelacjępatron-klientpomiędzymagnateriąadrobnicą
szlachecką(Mączak2003).Wliteraturzeprzedmiotuwymienianesąróżnorodne
wariantydrabinyszlacheckiejhierarchii,jednakzazwyczajklasyfikacjauwzględ-
niaczterytypygłówne:arystokrację(magnaterię),ziemiaństwofolwarczne,poni-
żejnichszlachtęzagrodową,którastatusemmaterialnymprzypominałabogatsze
chłopstwo,iwreszcieszlachtępozbawionąziemi,nazywanągołotączyteższlach-
